Atipik Otizm

Çocuğunun gelişimiyle ilgili araştırma yapan veya uzmanlarla görüşen aileler zaman zaman “Atipik Otizm” terimiyle karşılaşabilirler. Bu terim kafa karıştırıcı olabilir, çünkü güncel tıbbi tanı sınıflandırmalarında (DSM-5) artık resmi bir tanı kategorisi olarak yer almamaktadır. Günümüzde otizm ve ilişkili durumlar, geniş bir yelpazeyi ifade eden Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) şemsiyesi altında değerlendirilir. Peki, “atipik otizm” ne anlama geliyordu ve bu durumdaki çocuklar günümüzde nasıl değerlendiriliyor? Ankara Çocuk Psikiyatrisi Kliniği’nde Doç. Dr. Büşra OLCAY ÖZ ile otizm spektrumunun bu yönünü aydınlatıyoruz.

“Atipik Otizm” Terimi Nereden Geliyor?

“Atipik otizm” terimi, önceki tanı sınıflandırma sistemi olan DSM-IV’te yer alan Yaygın Gelişimsel Bozukluklar (YGB) kategorisiyle ilişkilidir. Bu kategoride, otizm ve Asperger sendromu gibi belirli tanıların kriterlerini tam olarak karşılamayan, ancak sosyal etkileşim, iletişim veya davranış alanlarında belirgin zorluklar yaşayan çocuklar için Başka Türlü Adlandırılamayan Yaygın Gelişimsel Bozukluk (YGB-BTA) tanısı kullanılırdı. İşte bu YGB-BTA, halk arasında veya bazen uzmanlar tarafından da “atipik otizm” olarak adlandırılabiliyordu.

Bu tanıyı alan çocuklar genellikle:

• Otizm için gereken tüm belirtileri göstermiyorlardı.
• Belirtiler daha hafif düzeydeydi.
• Belirtilerin başlangıç yaşı tipik otizme göre daha geç olabiliyordu (örneğin 3 yaşından sonra).

Günümüzde Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) Tanısı

Tıptaki ilerlemeler ve otizm anlayışımızın derinleşmesiyle, 2013 yılında yayınlanan DSM-5 tanı kılavuzu önemli bir değişiklik getirdi. Otizm, Asperger sendromu ve YGB-BTA gibi ayrı tanılar tek bir çatı altında birleştirildi: Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB).

☂️ Bu şemsiye tanım, otizmin aslında geniş bir yelpaze olduğunu ve her bireyde farklı şekillerde ve farklı şiddet düzeylerinde ortaya çıkabileceğini kabul eder. Artık “atipik otizm” yerine, OSB tanısı konulmakta ve bireyin ihtiyaç duyduğu destek düzeyi (Seviye 1, Seviye 2, Seviye 3 olarak) belirtilmektedir.

OSB tanısı için iki temel alanda zorlukların olması gerekir:

1. Sosyal İletişim ve Sosyal Etkileşimde Güçlükler: Göz teması, jest-mimik kullanımı, ilişki kurma ve sürdürme, karşılıklı konuşma gibi alanlarda zorluklar.
2. Sınırlı, Tekrarlayıcı Davranışlar, İlgiler veya Aktiviteler: Tekrarlayıcı hareketler, rutinlere aşırı bağlılık, sınırlı ve yoğun ilgi alanları, duyusal hassasiyetler gibi.

“Atipik” Olarak Değerlendirilebilecek Durumlar Neler Olabilir?

“Atipik otizm” resmi bir tanı olmasa da, bu terimle ifade edilmeye çalışılan durumlar günümüzde OSB tanısı içinde yer alır. Bu durumlar genellikle şunları içerebilir (ancak artık OSB olarak sınıflandırılırlar):

• 🗓️ Geç Başlangıç: Belirtilerin 3 yaşından sonra daha belirgin hale gelmesi veya fark edilmesi.
• 🧩 Eksik Belirti Kümesi: Örneğin, sosyal iletişimde belirgin zorluklar yaşarken, sınırlı/tekrarlayıcı davranışların çok az veya hafif olması (veya tam tersi).
• 🎯 Daha Hafif Belirtiler: Çocuğun bazı sosyal becerilere sahip olması (örneğin göz teması kurabilmesi) ancak sosyal ipuçlarını yorumlama, arkadaşlık kurma gibi daha karmaşık alanlarda zorlanması.
• 🗣️ İyi Dil Becerilerine Rağmen Sosyal Zorluklar (Pragmatik Dil Sorunları): Akıcı konuşabilen, geniş kelime haznesi olan ancak dili sosyal bağlamda uygun şekilde kullanmada (sohbeti sürdürme, ima edilenleri anlama, esprileri anlama vb.) zorluk yaşayan bireyler.

Bu tür “atipik” görünümler, tanının daha zor konulmasına veya gecikmesine neden olabilir. Ancak önemli olan, çocuğun hangi alanlarda zorluk yaşadığının ve ne tür bir desteğe ihtiyacı olduğunun belirlenmesidir.

Tanı ve Değerlendirmenin Önemi

İster “tipik” ister “atipik” görünümde olsun, OSB tanısı her zaman bir Çocuk ve Ergen Psikiyatristi tarafından yapılan kapsamlı bir değerlendirme ile konulmalıdır. Değerlendirme süreci şunları içerir:

• Aileden detaylı öykü alma
• Çocuğun davranışlarının gözlemlenmesi
• Gerekli standart test ve ölçeklerin uygulanması
• Ayırıcı tanı için diğer olasılıkların dışlanması

Spektrum yaklaşımı, tanı koymaktan ziyade çocuğun bireysel profilini anlamaya odaklanır. Hangi belirtilerin ne düzeyde var olduğu ve çocuğun günlük yaşamını, okul başarısını, sosyal ilişkilerini nasıl etkilediği belirlenir. Bu sayede, her çocuğa özel, en etkili destek planı oluşturulabilir.

Ankara’da Otizm Spektrumunu Değerlendirme: Doç. Dr. Büşra OLCAY ÖZ

Ankara Çocuk Psikiyatrisi Kliniği’nde Doç. Dr. Büşra OLCAY ÖZ, otizm spektrumunun tüm genişliğini ve çeşitliliğini anlama konusunda derin bir uzmanlığa sahiptir. Kliniğimizde yapılan değerlendirmeler, sadece klasik otizm belirtilerini değil, aynı zamanda daha silik, “atipik” veya farklı gelişimsel profiller gösteren çocukları da kapsar.

Doç. Dr. Öz, tanı sürecinde:

• Çocuğun bireysel güçlü ve zayıf yönlerini belirler.
• Belirtilerin şiddetini ve çocuğun ihtiyaç duyduğu destek düzeyini değerlendirir.
• Aileyi süreç hakkında detaylıca bilgilendirir ve sorularını yanıtlar.
• Tanı kriterleri tam karşılansın ya da karşılanmasın, çocuğun zorluk yaşadığı alanlara yönelik pratik çözüm önerileri ve yönlendirmeler sunar.

Kliniğimizde Doç. Dr. Öz, “atipik” görünümler dahil olmak üzere otizm spektrumunun tüm çeşitliliğini göz önünde bulundurarak, her çocuğun kendine özgü profilini anlamaya ve en uygun destek yolunu belirlemeye odaklanır. Amacımız, tanısal bir etiketten öte, çocuğun potansiyelini ortaya çıkaracak bir yol haritası sunmaktır.

“Atipik otizm” terimi yerine günümüzde “Otizm Spektrum Bozukluğu” (OSB) tanımını kullanmak daha doğru ve kapsayıcıdır. Önemli olan, çocuğunuzun gelişiminde gözlemlediğiniz zorlukların bir uzman tarafından değerlendirilmesi ve hangi tanı kategorisine girdiğinden çok, ne tür bir desteğe ihtiyacı olduğunun belirlenmesidir. İster hafif ister şiddetli, ister “tipik” ister “atipik” olsun, OSB’li her çocuk doğru destekle önemli ölçüde ilerleme kaydedebilir.

Eğer çocuğunuzun gelişimiyle ilgili şüpheleriniz varsa veya “atipik otizm” gibi terimler kafanızı karıştırıyorsa, bir Çocuk ve Ergen Psikiyatristine başvurarak net ve güvenilir bilgi almaktan çekinmeyin. Ankara Çocuk Psikiyatrisi Kliniği olarak size yardımcı olmaya hazırız.