Bilişsel Davranışçı Terapi

Günümüzde ruh sağlığı alanında en yaygın kullanılan ve etkinliği yüzlerce bilimsel araştırmayla kanıtlanmış psikoterapi yaklaşımlarından biri Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)‘dir. 🛋️✅ Depresyondan anksiyete bozukluklarına, obsesif kompulsif bozukluktan yeme bozukluklarına kadar pek çok ruhsal sorunun tedavisinde etkili bir yöntem olarak öne çıkar. Peki, BDT tam olarak nedir ve nasıl çalışır? BDT’nin temel felsefesi oldukça basittir: Yaşadığımız olayların kendisinden ziyade, o olayları nasıl yorumladığımız, yani düşüncelerimiz (bilişlerimiz), duygularımızı ve sonuç olarak davranışlarımızı belirler. 🤔➡️😟➡️ davranış. BDT, bireylere bu düşünce ve davranış kalıplarını fark etme, sorgulama ve daha sağlıklı olanlarla değiştirme becerilerini kazandırmayı amaçlayan, genellikle pratik, yapılandırılmış, hedef odaklı ve kısa süreli bir terapi türüdür.

BDT’nin Temel İlkeleri Nelerdir?

BDT’nin temelini oluşturan bazı ana prensipler şunlardır:

• 🔄 Düşünce-Duygu-Davranış Bağlantısı: BDT’nin merkezinde bu üçlü ilişki yer alır. Bir olay karşısında aklımızdan geçen otomatik düşünceler (örneğin, “Sunumda rezil olacağım”), belirli duygulara (kaygı, korku) yol açar. Bu duygular da belirli davranışları (sunumdan kaçınma) tetikler. BDT, bu döngüyü kırarak daha işlevsel tepkiler vermeyi öğretir.
• 💭❌ İşlevsel Olmayan Düşünceler (Bilişsel Çarpıtmalar): BDT’ye göre, birçok ruhsal sorunun temelinde kişinin kendisi, başkaları veya dünya hakkındaki olumsuz, katı, gerçekçi olmayan ve işlevsel olmayan düşünce kalıpları yatar. Bunlara “bilişsel çarpıtma” denir. Örnekler arasında felaketleştirme (“En kötü senaryo kesin olacak”), -meli/-malı cümleleri (“Asla hata yapmamalıyım”), zihin okuma (“Kesin benim hakkımda kötü düşünüyorlar”), etiketleme (“Ben bir hiçim”) gibi düşünce hataları bulunur.
• 🌱 Öğrenme İlkeleri: BDT, davranışçı terapiden köken alır ve davranışlarımızın (hem işlevsel hem de işlevsel olmayan) öğrenme yoluyla kazanıldığı ve dolayısıyla yeni öğrenmelerle değiştirilebileceği ilkesini benimser.
• ⏳➡️ Şimdiki Zamana Odaklanma: Geçmiş yaşantıların şimdiki sorunlar üzerindeki etkisi kabul edilmekle birlikte, BDT’nin ana odağı “şimdi ve burada” yaşanan sorunlar ve bunların gelecekte nasıl yönetileceğidir.
• 🤝 İşbirliğine Dayalı Yaklaşım: Terapi süreci, terapist ve danışan/hasta arasında aktif bir işbirliğidir. Terapist bir uzman rehberdir, ancak danışan da süreçte aktif rol alır, hedefler birlikte belirlenir.
• 🎯 Yapılandırılmış ve Hedef Odaklı Olma: BDT seansları genellikle belirli bir gündem ve yapıya sahiptir. Terapi süreci, başlangıçta belirlenen somut ve ölçülebilir hedeflere ulaşmaya yöneliktir.
• 💪 Beceri Kazandırma: BDT’nin en önemli hedeflerinden biri, danışana/hastaya terapi bittikten sonra da kullanabileceği, kendi kendine yardım becerileri kazandırmaktır. Amaç, kişinin kendi terapisti olmayı öğrenmesidir.

BDT Süreci Nasıl İşler?

BDT süreci genellikle şu adımları içerir:

1. Değerlendirme: İlk birkaç seansta terapist, danışanın/hastanın başvuru nedenini, yaşadığı sorunları, belirtilerini, bu sorunların yaşamındaki etkilerini ve terapi hedeflerini anlamaya çalışır.
2. 📚 Psiko-eğitim: Terapist, danışana/hastaya yaşadığı sorun (örneğin panik bozukluk, depresyon) ve BDT’nin nasıl çalıştığı (özellikle düşünce-duygu-davranış modeli) hakkında bilgi verir. Sorunu anlamak, değişimin ilk adımıdır.
3. 🤔➡️😊 Bilişsel Yeniden Yapılandırma: Danışanın sorunlarıyla ilişkili otomatik olumsuz düşüncelerini ve altta yatan işlevsel olmayan inançlarını (şemaları) belirlemesine yardımcı olunur. Bu düşüncelerin gerçekçiliği ve işlevselliği sorgulanır, kanıtlar incelenir ve daha dengeli, gerçekçi ve yapıcı alternatif düşünceler geliştirilir.
4. 🚶‍♀️🌬️ Davranışsal Tekniklerin Uygulanması: Yeni düşünce biçimlerini desteklemek ve sorunlu davranışları değiştirmek için çeşitli davranışsal teknikler kullanılır (örneğin, kaygı yaratan durumlarla yüzleşme, depresyondaki kişiyi aktivitelere yönlendirme, problem çözme becerileri öğretme).
5. 🏡✍️ Ev Ödevleri: BDT’nin önemli bir parçasıdır. Seanslarda öğrenilen becerilerin ve farkındalıkların günlük yaşama aktarılması ve pekiştirilmesi için terapist tarafından danışana/hastaya özel ev ödevleri verilir (örneğin, düşünce kaydı tutma, gevşeme egzersizi yapma, belirli bir davranış denemesi yapma).
6. Sonlandırma ve Önleme: Hedeflere ulaşıldığında terapi sonlandırılır. Son seanslarda öğrenilen becerilerin özetlenmesi ve gelecekte benzer sorunlarla karşılaşıldığında nüksü önleme stratejileri üzerinde durulur.

BDT’nin süresi, ele alınan sorunun türüne, şiddetine, danışanın/hastanın katılımına ve hedeflere bağlı olarak değişmekle birlikte, genellikle ortalama 8 ila 20 seans arasında tamamlanan kısa süreli bir terapidir.

Yaygın Olarak Kullanılan BDT Teknikleri Nelerdir?

BDT, amaca yönelik olarak çok çeşitli bilişsel ve davranışsal teknikler kullanır:

• Bilişsel Teknikler: Düşünce Kaydı Tutma, Bilişsel Çarpıtmaları Tanıma ve Sorgulama, Sokratik Sorgulama (rehberli keşif), Kanıt İnceleme, Alternatif Düşünceler Geliştirme. 📝❓
• Davranışsal Teknikler: Maruz Bırakma ve Tepki Önleme (Exposure and Response Prevention – ERP, özellikle OKB ve fobilerde), Davranışsal Aktivasyon (Depresyonda), Problem Çözme Becerileri Eğitimi, Gevşeme Egzersizleri (Derin nefes, kas gevşetme), Rol Canlandırma (Sosyal beceri eğitimi), Aktivite Planlama, Davranış Deneyleri. 🚶‍♀️🧩🌬️🎭

BDT Hangi Durumlarda Kullanılır?

BDT, çok geniş bir yelpazedeki ruhsal sorunların tedavisinde etkinliği kanıtlanmış bir yöntemdir:

• Depresif Bozukluklar
• Anksiyete Bozuklukları (Yaygın Anksiyete Bozukluğu, Panik Bozukluk, Sosyal Anksiyete Bozukluğu, Özgül Fobiler, Agorafobi)
• Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB)
• Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB)
• Yeme Bozuklukları (Bulimia Nervoza, Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu, Anoreksiya Nervoza’da destekleyici olarak)
• Uyku Bozuklukları (İnsomnia)
• Öfke Kontrolü Sorunları
• İlişki Sorunları (Çift terapisi formatında)
• Madde Kullanım Bozuklukları (Genellikle diğer tedavilerle birlikte)
• Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) (Özellikle ergen ve yetişkinlerde organizasyon, planlama, dürtü kontrolü gibi becerileri geliştirmek ve başa çıkma stratejileri öğretmek için)

BDT’yi Kimler Uygular? Ankara’da BDT ve Psikiyatrinin Rolü

Bilişsel Davranışçı Terapi uygulamak, bu konuda özel, yapılandırılmış bir eğitim almayı ve genellikle süpervizyon sürecinden geçmeyi gerektirir. BDT’yi yetkin bir şekilde uygulayan uzmanlar genellikle şunlardır:

• Klinik Psikologlar: Psikoloji lisansının ardından klinik psikoloji alanında yüksek lisans veya doktora yapmış ve BDT eğitimi almış uzmanlardır.
• Psikoterapi Eğitimi Almış Psikiyatristler: Tıp fakültesini bitirip psikiyatri uzmanlık eğitimini tamamladıktan sonra ek olarak BDT eğitimi ve süpervizyonu almış hekimlerdir.
• Psikoterapi Eğitimi Almış Psikolojik Danışmanlar: Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik lisans veya yüksek lisans programını tamamlayıp ek olarak BDT eğitimi ve süpervizyonu almış uzmanlardır.

Peki Psikiyatristlerin BDT sürecindeki rolü nedir? Psikiyatristler, ruhsal bozuklukların tıbbi tanısını koyar, ilaç tedavisini planlar ve yönetirler. BDT’nin ilkelerini ve tekniklerini bilirler, danışmanlıklarında bu ilkeleri kullanabilirler veya kısa süreli BDT odaklı müdahaleler yapabilirler. Ancak, yoğun ve yapılandırılmış bir BDT süreci gerektiğinde, hastalarını genellikle bu konuda uzmanlaşmış ve yetkin klinik psikologlara veya psikoterapistlere yönlendirirler. Psikiyatristler, ilaç tedavisi ile psikoterapi sürecini koordine ederler ve tedavinin bütüncül bir şekilde ilerlemesini sağlarlar.

Ankara Çocuk Psikiyatrisi Kliniği’nde Doç. Dr. Büşra OLCAY ÖZ, bir Çocuk ve Ergen Psikiyatristi olarak, uzmanlık alanı olan çocuk ve ergenlerdeki ruhsal sorunların (anksiyete, depresyon, OKB vb.) tanı ve tedavisini yürütmektedir. BDT’nin bu yaş grubundaki sorunlarda kanıtlanmış etkinliğinin bilincinde olarak, tedavi planının önemli bir parçası olarak sıklıkla BDT önerisinde bulunur. Aileleri, çocuğun ihtiyacına ve sorunun türüne göre, Ankara’da BDT alanında yetkin ve deneyimli Klinik Psikologlara veya terapistlere yönlendirir. Doç. Dr. Öz, gerekli durumlarda ilaç tedavisini yönetirken, aynı zamanda terapist ile işbirliği içinde kalarak çocuğun/gencin terapiden aldığı faydayı ve genel ilerlemesini takip eder. Yani, Doç. Dr. Öz’ün rolü, doğrudan BDT seanslarını yürütmekten çok, tanıyı koymak, tedavi planını oluşturmak (BDT’yi önermek dahil), doğru terapiste yönlendirmek ve tüm tedavi sürecini (ilaç + terapi) koordine etmektir.

Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), bireylere kendi düşünce ve davranış kalıplarını anlayıp değiştirerek duygusal zorlukların üstesinden gelme gücü veren, bilimsel temelli, pratik ve etkili bir psikoterapi yaklaşımıdır. Aktif katılım, motivasyon ve pratik yapma (ev ödevleri) gerektiren bir süreç olsa da, pek çok ruhsal sorunun tedavisinde kalıcı ve anlamlı iyileşmeler sağlayabilir. Eğer BDT’nin sizin için uygun olabileceğini düşünüyorsanız, bu alanda eğitim almış yetkin bir ruh sağlığı uzmanıyla (Klinik Psikolog veya Psikoterapist) görüşmeniz önemlidir. ❤️