DEHB Terapi

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), sadece dikkatini toparlayamama, yerinde duramama veya düşünmeden hareket etme sorunlarından ibaret değildir. Bu nörogelişimsel farklılık, aynı zamanda planlama yapma, organize olma, zamanı yönetme, duyguları düzenleme, sosyal ipuçlarını anlama ve ilişkileri sürdürme gibi birçok önemli yaşam becerisini de etkileyebilir. İşte DEHB tedavisinde kullanılan terapilerin temel amacı, sadece belirtileri hafifletmek değil, aynı zamanda bireyin bu kritik yaşam becerilerini geliştirmesine, zorluklarla daha etkili başa çıkmasına ve potansiyelini tam olarak kullanmasına yardımcı olmaktır. 💪✨ Bu yazıda, farklı DEHB terapi yöntemlerinin hangi beceri alanlarını hedeflediğini ve bireye neler kazandırdığını daha detaylı inceleyeceğiz.

Ebeveynlik Becerilerini Güçlendirme: Ebeveyn Yönetim Eğitimi (PMT) ile Gelen Destek 👨‍👩‍👧‍👦👍

Özellikle okul öncesi ve ilkokul çağındaki DEHB’li çocukların tedavisinde Ebeveyn Yönetim Eğitimi (Parent Management Training – PMT), kanıta dayalı en etkili yaklaşımlardan biridir ve tedavinin temel taşını oluşturur. PMT, doğrudan çocukla çalışmak yerine, ebeveynlere odaklanarak onlara DEHB’li çocuklarını daha iyi anlama ve yönetme becerileri kazandırır.

PMT ile Ebeveynlerin Kazandığı Beceriler:

• Anlama ve Empati Becerisi: DEHB’nin ne olduğunu, çocuğun davranışlarının (dikkatsizlik, hiperaktivite, dürtüsellik, inatçılık) nedenlerini ve bunların kasıtlı olmadığını anlama. Çocuğun yaşadığı zorluklara karşı empati geliştirme.
• Olumlu İlişki Kurma Becerisi: Çocukla birebir, pozitif ve keyifli zaman geçirme (“özel zaman”) alışkanlığı kazanma. Bu, ebeveyn-çocuk bağını güçlendirir ve çocuğun işbirliği yapma olasılığını artırır.
• Etkili Yönerge Verme Becerisi: Çocuğun dikkatini çektikten sonra, kısa, net, olumlu ve yaşına uygun yönergeler vermeyi öğrenme. Tek seferde tek bir yönerge verme.
• Olumlu Davranışları Fark Etme ve Pekiştirme Becerisi: Çocuğun istenen davranışlarını (ödevine başlama, sakin kalma, eşyasını toplama) fark etme ve bunları anında, spesifik ve içten bir övgüyle veya küçük sembolik ödüllerle (puan, çıkartma) pekiştirme. Olumluya odaklanma.
• Problem Davranışlarla Başa Çıkma Becerisi: İstenmeyen davranışlar (karşı gelme, söz dinlememe, hafif öfke nöbetleri) karşısında sakin kalma, tutarlı sınırlar koyma, etkili “mola” (time-out) yöntemini uygulama veya bazı durumlarda davranışı planlı bir şekilde görmezden gelme stratejilerini öğrenme.
• Stres Yönetimi ve Öz-Bakım Becerisi (Ebeveyn İçin): DEHB’li bir çocuk yetiştirmenin zorluklarıyla başa çıkmak için ebeveynin kendi stresini yönetmesi ve kendine zaman ayırması konusunda desteklenme.

PMT, ebeveynlere daha tutarlı, sakin ve etkili ebeveynlik yapma becerisi kazandırarak ev ortamını daha huzurlu hale getirir ve çocuğun davranışlarında belirgin iyileşmeler sağlar.

Davranışsal Kontrol ve Uyumu Artırma: Çocuklar İçin Davranışçı Terapi 🧸🎯✅

Davranışçı Terapi, öğrenme ilkelerine (davranışların sonuçları tarafından şekillendiği) dayanır ve genellikle PMT ile birlikte veya okul ortamında uygulanır. Odak noktası, çocuğun gözlemlenebilir davranışlarını değiştirmektir.

Davranışçı Terapi ile Çocukların Geliştirdiği Beceriler (Genellikle Uygulamalı Olarak):

• Hedef Davranışları Gerçekleştirme: Belirlenen olumlu davranışları (örneğin, ödevini zamanında bitirme, sınıf içinde izin alarak konuşma, eşyalarını belirlenen yere koyma) daha sık sergileme alışkanlığı kazanma.
• Kurallara Uyma: Evdeki ve okuldaki kuralları anlama ve bu kurallara uyma becerisinin geliştirilmesi.
• Motivasyon Yönetimi: Pekiştirme sistemleri (puan tabloları, jeton ekonomisi vb.) aracılığıyla görevlere başlama ve sürdürme motivasyonunu artırma.
• Sonuçları Anlama: Kendi davranışlarının doğal ve mantıksal sonuçlarını (hem olumlu hem olumsuz) deneyimleyerek öğrenme.
• Öz-İzleme (Basit Düzeyde): Kendi davranışlarını fark etme ve basit düzeyde takip etme becerisinin başlangıcı (örneğin, “Bugün kaç kere parmak kaldırdım?” gibi).

Davranışçı terapi, çocuğa daha yapılandırılmış bir ortam sunarak ve olumlu davranışları sistematik olarak ödüllendirerek öz kontrol becerilerinin gelişimine temel hazırlar.

Düşünce, Duygu ve Planlama Becerileri: Ergenler ve Yetişkinler için Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) 🤔🧠📅

DEHB belirtileri ergenlik ve yetişkinlikte devam ettiğinde, Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) önemli bir destek sağlar. BDT, sadece davranışlara değil, aynı zamanda DEHB ile ilişkili düşünce kalıplarına ve duygusal zorluklara da odaklanır.

BDT ile Kazandırılan Beceriler:

• Dikkat Yönetimi: Dikkati dağıtan içsel ve dışsal faktörleri tanıma ve bunlarla başa çıkma stratejileri geliştirme (çalışma ortamını düzenleme, görevleri bölme, zamanlayıcı kullanma).
• Dürtü Kontrolü: Anlık tepki vermek yerine durup düşünme (“Dur-Düşün-Yap”), sonuçları değerlendirme ve daha planlı hareket etme becerileri.
• Duygu Düzenleme: DEHB’ye sıklıkla eşlik eden hayal kırıklığı, öfke, kaygı gibi duyguları tanıma, kabul etme ve yönetme stratejileri öğrenme.
• Organizasyon ve Planlama: Ajanda veya dijital takvim kullanma, yapılacaklar listesi oluşturma, görevleri önceliklendirme, büyük projeleri küçük adımlara bölme gibi pratik beceriler kazanma.
• Zaman Yönetimi: Zamanı algılama zorluklarıyla başa çıkma, görevler için gerçekçi zaman tahminleri yapma, zamanı etkili kullanma stratejileri.
• Erteleme Davranışıyla Mücadele: Görevlere başlamayı kolaylaştıran teknikler öğrenme, mükemmeliyetçilikle başa çıkma.
• Olumsuz Düşünceleri Yönetme: DEHB ile ilişkili yaygın olumsuz düşünceleri (“Ben tembelim”, “Asla başaramayacağım”, “Yetersizim”) fark etme, sorgulama ve daha gerçekçi, motive edici düşüncelerle değiştirme.
• Problem Çözme: Karşılaşılan zorlukları (iş, ilişki, günlük yaşam) sistematik bir şekilde analiz etme ve çözüm yolları üretme becerisi.

BDT, ergen ve yetişkin DEHB’li bireylere, bozukluğun yarattığı zorluklarla başa çıkmak için somut araçlar ve stratejiler sunarak yaşam kalitelerini önemli ölçüde artırır.

Akademik Başarıyı Destekleme: Okul Temelli Müdahalelerle Gelen Beceriler 🏫📚✏️

DEHB belirtileri en çok yapılandırılmış ve dikkat gerektiren okul ortamında belirginleşir. Bu nedenle okul ile işbirliği ve okul temelli müdahaleler, çocuğun akademik ve sosyal başarısı için kritik öneme sahiptir.

Okul İşbirliği ile Geliştirilen/Desteklenen Beceriler:

• Sınıf İçi Kurallara Uyum ve Davranış Yönetimi: Öğretmenin tutarlı beklentileri ve olumlu davranış yönetimi stratejileriyle.
• Dersi Dinleme ve Takip Etme: Sınıfta uygun yere oturma, görsel/işitsel destekler kullanma, kısa molalar verme gibi düzenlemelerle.
• Ödev Sorumluluğu: Ödevleri not alma, planlama, tamamlama ve teslim etme alışkanlığı kazanma (iletişim defteri, planlayıcılar).
• Sınav Başarısı: Sınav kaygısıyla başa çıkma, zamanı etkili kullanma, soruları dikkatli okuma gibi stratejiler.
• Öğrenme Ortamına Uyum: Dikkat dağıtıcıların azaltıldığı, yapılandırılmış ve destekleyici bir sınıf ortamına adapte olma.
• Öğretmenle ve Akranlarla Etkili İletişim: İhtiyaçlarını uygun şekilde ifade etme, yardım isteme.

Okul temelli müdahaleler, DEHB’li çocuğun okulda başarılı olmak için ihtiyaç duyduğu yapı ve desteği sağlayarak öğrenme potansiyelini ortaya çıkarmasına yardımcı olur.

Sosyal Dünyada Yol Bulma: Sosyal Beceri Eğitiminin Katkıları 🧑‍🤝‍🧑💬🤝

DEHB’li çocuklar ve ergenler, dürtüsellikleri (söz kesme, sırasını bekleyememe), dikkatsizlikleri (konuşulanı takip edememe, sosyal ipuçlarını kaçırma) veya hiperaktiviteleri (oyunlarda fazla hareketli olma) nedeniyle akran ilişkilerinde zorluk yaşayabilirler. Sosyal Beceri Eğitimi, bu zorlukların üstesinden gelmeye yardımcı olur.

Kazandırılan Sosyal Beceriler (Genellikle Grup Ortamında):

• Sohbete başlama, katılma ve konuyu sürdürme.
• Karşısındakini aktif olarak dinleme.
• Konuşma sırasını bekleme ve başkalarının sözünü kesmeme.
• Empati kurma (başkalarının duygularını ve bakış açılarını anlama).
• İşbirliği yapma, takım içinde çalışma.
• Kızgınlık veya hayal kırıklığı gibi duyguları uygun şekilde ifade etme.
• Çatışmaları barışçıl yollarla çözme.
• Arkadaşlık kurma ve sağlıklı ilişkileri sürdürme.
• Beden dili, ses tonu gibi sözel olmayan iletişim ipuçlarını anlama ve kullanma.

Sosyal beceri eğitimi, DEHB’li bireylerin sosyal ortamlarda daha başarılı ve mutlu olmalarına, sağlıklı ilişkiler kurmalarına olanak tanır.

Tedavi Sürecinde Uzmanların Rolü ve Koordinasyon (Ankara Örneği – Doç. Dr. Büşra OLCAY ÖZ)

Görüldüğü gibi, DEHB terapisinin farklı bileşenleri vardır ve bu becerilerin geliştirilmesi genellikle farklı uzmanların işbirliğini içeren bir ekip işidir. team approach

• Çocuk ve Ergen Psikiyatristinin (Örn: Doç. Dr. Büşra OLCAY ÖZ) Rolü:
  • diagnosis Kapsamlı Değerlendirme ve Doğru Tanı: DEHB tanısını koyar, eşlik eden diğer durumları (Öğrenme Güçlüğü, Kaygı, Tik vb.) belirler.
  • identify needs İhtiyaç Analizi: Çocuğun/gencin en çok hangi beceri alanlarında (davranışsal kontrol, dikkat, sosyal beceri, organizasyon vb.) desteğe ihtiyacı olduğunu saptar.
  • treatment plan + medication Tedavi Planını Oluşturma ve Yönetme: İlaç tedavisinin gerekip gerekmediğine karar verir, uygun ilacı ve dozu belirler, takibini yapar.
  • referral to therapists➡️🛋️ Yönlendirme ve Koordinasyon: Çocuğun ihtiyacına göre uygun terapi yöntemleri (PMT, BDT, Sosyal Beceri Grubu vb.) için Ankara’daki yetkin psikologlara veya terapistlere yönlendirme yapar. Tedavi sürecini bu uzmanlarla işbirliği içinde takip eder.
  • school collaboration Okul İşbirliği: Aileye okul ile nasıl işbirliği yapacağı konusunda rehberlik eder, gerektiğinde okul PDR servisi veya öğretmenlerle iletişime geçer.
• Klinik Psikologların/Terapistlerin Rolü: Belirlenen terapi yöntemlerini (BDT, Oyun Terapisi, Sosyal Beceri Eğitimi vb.) uygularlar.
• Ebeveynlerin Rolü: Tedavinin en önemli parçasıdırlar. PMT’ye katılırlar, evde tutarlı bir yapı oluştururlar, terapide öğrenilenleri desteklerler.
• Öğretmenlerin/Okul PDR Uzmanlarının Rolü: Sınıf içi düzenlemeleri yaparlar, davranış planlarını uygularlar, akademik ve sosyal destek sağlarlar.

Ankara Çocuk Psikiyatrisi Kliniği’nde Doç. Dr. Büşra OLCAY ÖZ, DEHB’li çocuk ve gençlerin tedavisini bu bütüncül ve koordineli yaklaşımla ele alır. Tanıdan başlayarak, ilaç tedavisinin yönetimi, doğru terapilere yönlendirme ve tüm sürecin takibi konusunda ailelere rehberlik eder.

DEHB terapisi, sadece sorunlu davranışları azaltmaya yönelik bir müdahale değildir. Çok daha önemlisi, DEHB’li bireylere hayatlarının her alanında (okulda, evde, işte, ilişkilerde) başarılı ve mutlu olmaları için gereken temel yaşam becerilerini kazandıran, onları güçlendiren bir süreçtir. life skills empowerment Farklı terapi yöntemleri, farklı beceri alanlarını hedefleyerek bireyin potansiyeline ulaşmasına yardımcı olur. Bu yolculukta sabır, tutarlılık, motivasyon ve uzmanlarla yakın işbirliği içinde olmak, hedeflenen becerilere ulaşmanın ve kalıcı bir değişim yaratmanın anahtarıdır.