DEHB Terapisi

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) denildiğinde akla ilk gelen tedavi yöntemlerinden biri ilaçlar olsa da, DEHB yönetiminde terapilerin rolü en az ilaç tedavisi kadar kritik ve önemlidir. 💪🧠 DEHB terapileri, ilaçların sıklıkla hedeflediği temel belirtileri (dikkatsizlik, hiperaktivite, dürtüsellik) yönetmeye yardımcı olmanın ötesinde, bireyin başa çıkma becerilerini geliştirmeyi, olumsuz davranış kalıplarını değiştirmeyi, organizasyon ve planlama gibi günlük yaşam becerilerini güçlendirmeyi ve genel işlevselliği artırmayı hedefler. Terapi, DEHB tedavisinde tek başına bir yaklaşım olabileceği gibi (özellikle hafif vakalarda veya küçük çocuklarda), sıklıkla ilaç tedavisiyle birlikte daha etkili sonuçlar verir. Farklı yaş grupları ve bireysel ihtiyaçlara yönelik çeşitli terapi yöntemleri bulunmaktadır.

DEHB Terapisinin Hedefleri Nelerdir?

DEHB terapilerinin genel amacı, bireyin ve ailenin yaşam kalitesini artırmaktır. Daha spesifik hedefler şunları içerebilir:

• 🎯 Dikkat süresini artırma ve odaklanmayı kolaylaştırma stratejileri öğretme.
• 🚦 Dürtüsel davranışları fark etme ve kontrol etme becerilerini geliştirme.
• 🧘 Aşırı hareketliliği (hiperaktiviteyi) daha kabul edilebilir yollarla yönetme teknikleri sunma.
• 📅📝 Organizasyon, planlama, zaman yönetimi gibi günlük yaşamı kolaylaştıran yürütücü işlev becerilerini güçlendirme.
• 👍👎 Olumsuz davranışları (söz kesme, kurallara uymama vb.) azaltma ve olumlu, istendik davranışları (görev tamamlama, sorumluluk alma vb.) artırma.
• 😊😠 Öfke, hayal kırıklığı gibi duyguları tanıma ve yönetme becerilerini geliştirme.
• ✨ Kendine güveni ve benlik saygısını artırma.
• 🧑‍🤝‍🧑 Sosyal ipuçlarını anlama, arkadaşlık kurma ve sürdürme gibi sosyal becerileri iyileştirme.
• 👨‍👩‍👧‍👦 Aile içi iletişimi güçlendirme, ebeveynlerin DEHB ile başa çıkma becerilerini artırma.

Çocuklar ve Ergenler İçin Yaygın DEHB Terapi Yöntemleri

DEHB’li bireyler için “herkese uyan tek tip” bir terapi yoktur. En uygun yöntem, bireyin yaşına, belirtilerinin şiddetine, eşlik eden durumlara ve ailenin kaynaklarına göre belirlenir. Yaygın olarak kullanılan ve etkinliği kanıtlanmış bazı terapi yöntemleri şunlardır:

• 👨‍👩‍👧‍👦 Ebeveyn Eğitimi ve Yönetimi (Parent Management Training – PMT): Özellikle okul öncesi ve ilkokul çağındaki çocukların tedavisinde altın standart olarak kabul edilir. Bu terapide odak nokta doğrudan çocuk değil, ebeveynlerdir. Amaç:
  • Ebeveynlere DEHB hakkında doğru bilgi vermek ve çocuklarının davranışlarının nedenlerini anlamalarına yardımcı olmak.
  • Olumlu davranışları fark etme ve etkili bir şekilde pekiştirme (övgü, küçük ödüller, puan sistemleri vb.) yöntemlerini öğretmek.
  • İstenmeyen davranışlarla tutarlı ve sakin bir şekilde başa çıkma stratejileri (net kurallar koyma, görmezden gelme, mola yöntemi gibi) kazandırmak.
  • Ev ortamını daha yapılandırılmış hale getirmek.
  • Etkili iletişim kurma ve problem çözme becerilerini geliştirmek.
• 🧸 Davranışçı Terapi (Çocuk Odaklı): Genellikle PMT ile birlikte veya daha büyük çocuklarda kullanılır. Terapist, çocukla birebir veya grup ortamında çalışarak:
  • Hedef davranışlar belirler (örneğin, ödevini zamanında bitirmek, eşyalarını toplamak).
  • Bu davranışları gerçekleştirmesi için çocuğu motive edecek pekiştirme sistemleri (davranış çizelgeleri, jeton ekonomisi vb.) kullanır.
  • Çocuğun kendi davranışlarını izlemesine ve yönetmesine yardımcı olacak beceriler öğretir.
  • Bu terapi sıklıkla öğretmenlerle işbirliği içinde yürütülür.
• 🏫 Okul Temelli Müdahaleler: DEHB belirtileri genellikle okul ortamında daha belirgin olduğu için okul desteği çok önemlidir. Bu müdahaleler şunları içerebilir:
  • Öğretmenlere DEHB ve sınıf yönetimi stratejileri hakkında bilgi verilmesi.
  • Sınıf ortamının düzenlenmesi (çocuğun dikkat dağıtıcı unsurlardan uzağa, öğretmene yakın oturtulması).
  • Öğretmen ve aile arasında düzenli iletişim ve işbirliği (iletişim defteri, davranış takip formları).
  • Akademik görevlerin çocuğun ihtiyacına göre uyarlanması (görevleri küçük parçalara bölme, görsel yönergeler kullanma, sınavlar için ek süre verme).
• 🤝 Sosyal Beceri Eğitimi: Özellikle akran ilişkilerinde zorluk yaşayan çocuklar ve ergenler için faydalıdır. Grup ortamında rol canlandırma, oyunlar ve tartışmalar yoluyla:
  • Arkadaşlık kurma ve sürdürme.
  • Sıra bekleme, paylaşma.
  • Empati kurma, başkalarının bakış açısını anlama.
  • Çatışma çözme.
  • Sosyal ipuçlarını (beden dili, ses tonu) okuma gibi beceriler öğretilir.
• 🧠 Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Genellikle ergenler ve yetişkinler için daha uygundur, ancak bazı uyarlamalarla daha büyük çocuklarda da kullanılabilir. Odak noktaları:
  • DEHB ile ilişkili işlevsel olmayan düşünce kalıplarını (“Ben beceriksizim”, “Hiçbir şeyi doğru yapamıyorum”) tanıma ve daha gerçekçi düşüncelerle değiştirme.
  • Duygu düzenleme becerilerini (öfke kontrolü, kaygıyla baş etme, hayal kırıklığı toleransı) geliştirme.
  • Planlama, öncelik belirleme, işe başlama, organize olma ve zaman yönetimi gibi yürütücü işlevleri güçlendirmeye yönelik pratik stratejiler ve beceriler öğretme.
• 🎭 Oyun Terapisi: Daha küçük yaştaki çocukların (özellikle okul öncesi) duygularını ifade etmeleri, dürtülerini kontrol etmeyi öğrenmeleri, sosyal becerilerini ve problem çözme yeteneklerini geliştirmeleri için oyunun terapötik bir araç olarak kullanılmasıdır. DEHB’ye eşlik eden kaygı veya davranış sorunları için destekleyici olabilir.

DEHB Terapisini Kimler Uygular?

DEHB terapisini uygulayan uzmanlar, terapinin türüne ve hedeflerine göre değişebilir:

• Psikologlar (Klinik Psikologlar, Gelişim Psikologları): BDT, davranışçı terapi, oyun terapisi gibi bireysel terapileri ve ebeveyn danışmanlığını yürütürler.
• Psikolojik Danışmanlar: Okul ortamında veya bireysel olarak ebeveyn danışmanlığı, okul temelli müdahaleler ve sosyal beceri eğitimi gibi alanlarda destek sağlarlar.
• Özel Eğitim Uzmanları: Özellikle okul ortamında akademik desteklerin planlanması, organizasyon becerilerinin geliştirilmesi ve davranış yönetimi konularında çalışırlar.
• Çocuk Gelişim Uzmanları: Erken çocukluk döneminde oyun terapisi ve ebeveyn danışmanlığı yapabilirler.
• Ergoterapistler: Duyusal işlemleme sorunları veya motor koordinasyon güçlükleri yaşayan DEHB’li çocuklara yönelik duyu bütünleme terapisi ve motor beceri çalışmaları yapabilirler.

Peki Çocuk ve Ergen Psikiyatristlerinin Rolü Nedir? Psikiyatristler, DEHB’nin tıbbi tanısını koyan, ayırıcı tanıyı yapan, ilaç tedavisini planlayan ve yöneten hekimlerdir. Genellikle uzun süreli psikoterapi seanslarını kendileri yürütmezler ancak tedavi sürecinin koordinasyonunda merkezi bir rol oynarlar. Tedavi planını oluştururlar, hangi terapi yöntemlerinin uygun olacağına karar verirler, aileyi bu konuda bilgilendirir ve alanında yetkin terapistlere (psikolog vb.) yönlendirirler. Ayrıca, terapinin ilerleyişini takip eder, ilaç tedavisi ile terapiyi entegre eder ve eşlik eden diğer psikiyatrik durumları yönetirler.

Ankara’da DEHB İçin Terapi Sürecinin Yönetimi: Doç. Dr. Büşra OLCAY ÖZ

DEHB gibi karmaşık bir durumda, doğru tanı kadar doğru tedavi planlaması ve sürecin uzman bir hekim tarafından yönetilmesi de büyük önem taşır. Ankara Çocuk Psikiyatrisi Kliniği’nde Doç. Dr. Büşra OLCAY ÖZ, DEHB tanısı koyduktan sonra, çocuğun veya gencin bireysel ihtiyaçlarını, yaşına uygunluğunu, ailenin koşullarını ve eşlik eden durumları göz önünde bulundurarak en uygun tedavi yaklaşımını belirler.

Doç. Dr. Öz, DEHB tedavisini bütüncül bir bakış açısıyla ele alır. Tedavi planı oluşturulurken:

• Ailelere kanıta dayalı terapi yöntemleri (özellikle Ebeveyn Eğitimi, Davranışçı Terapi ve BDT’nin önemi) hakkında detaylı bilgi verilir.
• Çocuğun ve ailenin ihtiyaçlarına en uygun terapi türü belirlenerek, Ankara’da bu alanda yetkin ve güvenilir psikologlara veya diğer terapistlere yönlendirme yapılır.
• İlaç tedavisi gerekiyorsa, ilaç tedavisi ile terapinin entegrasyonu sağlanır.
• Terapinin ilerleyişi ve etkinliği düzenli aralıklarla takip edilir ve süreç boyunca aileye rehberlik ve danışmanlık sunulur.

Kliniğimizde Doç. Dr. Öz, DEHB tedavisini sadece ilaçla sınırlı görmez; çocuğunuzun yaşına, belirtilerine ve ihtiyaçlarına göre en uygun terapi yöntemlerinin belirlenmesi, doğru uzmana yönlendirilmeniz ve tüm tedavi sürecinin (ilaç + terapi + okul işbirliği) koordinasyonu konusunda size rehberlik eder.

DEHB terapisi, bu nörogelişimsel farklılıkla başa çıkmada güçlü ve etkili bir araçtır. İlaç tedavisi belirtilerin kontrol altına alınmasına yardımcı olurken, terapi bireye ve ailesine uzun vadede fayda sağlayacak beceriler, stratejiler ve başa çıkma mekanizmaları kazandırır. Tek bir “en iyi” terapi yöntemi olmamakla birlikte, bireyin ihtiyaçlarına göre kişiselleştirilmiş, kanıta dayalı ve multidisipliner bir yaklaşımla DEHB’li bireylerin yaşam kalitesi önemli ölçüde artırılabilir. Terapinin başarısı için sabır, tutarlılık, motivasyon ve uzmanlarla yakın işbirliği içinde olmak anahtar faktörlerdir.