Dikkat Testi

Dikkat; öğrenmenin, odaklanmanın, bilgiyi işlemenin ve günlük hayattaki pek çok görevi başarabilmenin temelini oluşturan vazgeçilmez bir zihinsel işlevdir. 🎯🧠 Çocuklarımızın okulda dersi dinlemesi, ödevlerini yapması, oyun kurallarına uyması veya biz yetişkinlerin işimize yoğunlaşması, araba kullanması, bir sohbeti takip etmesi hep dikkat becerilerimiz sayesinde mümkündür. Ancak bazen bireyler, dikkatlerini toplamakta, sürdürmekte veya dış uyaranlara karşı korumakta zorluk yaşayabilirler. Bu tür durumlarda, yaşanan zorluğun nesnel olarak değerlendirilmesi ve altında yatan nedenlerin anlaşılması amacıyla Dikkat Testleri olarak adlandırılan çeşitli psikolojik ölçme araçlarına başvurulabilir.

Bu testler, bireyin farklı dikkat yeteneklerini standart koşullar altında ölçmeyi hedefler. Ancak en başta belirtilmesi gereken çok önemli bir nokta vardır: Tek başına hiçbir dikkat testi, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) gibi herhangi bir ruhsal veya nörogelişimsel bozukluğun tanısını koymak için yeterli değildir. tests are tools, not diagnoses Bu testler, ancak bir uzman (Psikiyatrist veya Klinik Psikolog) tarafından yapılan kapsamlı bir klinik değerlendirmenin sadece bir parçası olarak kullanıldığında anlamlı ve faydalı bilgiler sunar. Bu yazıda, dikkat testlerinin ne olduğunu, hangi amaçlarla kullanıldığını, başlıca türlerini ve sonuçlarının nasıl ele alınması gerektiğini sadece Türkçe sözcükler ve ifadeler kullanarak anlatmaya çalışacağız.

Dikkat Testlerinin Genel Amacı Nedir?

Dikkat testleri, çeşitli bilişsel görevler aracılığıyla bireyin dikkat işlevlerinin farklı yönlerini ölçmeyi amaçlar. Genel kullanım amaçları şunlardır:

• assessing different aspects of attention Dikkat Becerilerini Değerlendirmek: Bireyin dikkatini belirli bir uyarana odaklama, bu dikkati uzun süre koruma (sürdürülen dikkat), aynı anda birden fazla işe dikkatini paylaştırabilme (bölünmüş dikkat) ve çevredeki dikkat dağıtıcı uyaranlar arasından ilgili olanı seçebilme (seçici dikkat) gibi farklı dikkat becerilerini nesnel olarak ölçmek.
• identifying weaknesses Güçlük Alanlarını Belirlemek: Dikkat süreçlerinin hangi alanlarında (örneğin, dikkati sürdürmede mi, yoksa dürtüleri engellemede mi) daha çok zorluk yaşandığını saptamak.
• aiding clinical assessment Klinik Değerlendirmeye Katkı: Özellikle DEHB, Özgül Öğrenme Güçlüğü veya diğer nörogelişimsel/ruhsal bozuklukların değerlendirme sürecinde, klinik görüşme ve gözlemleri destekleyici nesnel veriler sunmak.
• monitoring treatment effectiveness Tedavi Etkinliğini İzlemek: Dikkat sorunları için uygulanan ilaç tedavisi, ruhsal sağaltım (terapi) veya eğitimsel müdahalelerin dikkat becerileri üzerindeki etkisini zaman içinde karşılaştırmalı olarak takip etmek.
• providing supplementary data Bilişsel Profil Hakkında Ek Bilgi: Bireyin genel bilişsel (zihinsel) işleyişi ve öğrenme biçimi hakkında ek bilgiler sağlayarak daha bütüncül bir anlayışa ulaşmaya yardımcı olmak.

Çocuk ve Ergenlerde Kullanılan Başlıca Dikkat Testi Türleri 📊💻✍️

Dikkat becerilerini ölçmek için geliştirilmiş farklı türde testler bulunmaktadır. Çocuk ve ergenlerde sıkça kullanılan bazıları şunlardır:

1. Sürekli Başarım (Performans) Görevleri/Testleri: Bu tür testler, belirli bir süre boyunca (genellikle 15-25 dakika) dikkatin korunmasını gerektiren görevlerdir. Çoğunlukla bilgisayar aracılığıyla uygulanır. Kişiden, ekranda hızla geçen uyaranlar arasından önceden belirlenmiş hedef uyaranlara (örneğin belirli bir harf, sayı veya şekil) tepki vermesi (genellikle bir düğmeye basarak), hedef olmayan uyaranlara ise tepki vermemesi (kendini engellemesi) istenir. Bu testler özellikle şunları ölçer:
   • sustained attention Sürdürülen Dikkat: Görev boyunca dikkatin dağılmadan korunabilmesi.
   • inhibitory control / impulsivity Tepki Engelleme / Dürtüsellik: Yanlış uyaranlara veya uyaran yokken bile tepki verme (düğmeye basma) eğilimi.
   • reaction time / consistency Tepki Hızı ve Tutarlılığı: Doğru uyaranlara ne kadar hızlı ve ne kadar tutarlı yanıt verildiği.
   • CPT examples Daha önceki yazımızda bahsettiğimiz MOXO d-CPT (Çeldiricili Sürekli Başarım Testi), T.O.V.A. (Dikkat Değişkenleri Testi), Conners CPT gibi testler bu gruba örnektir.
2. Seçici Dikkat Görevleri/Testleri: Bireyin, çevredeki dikkat dağıtıcı (çeldirici) uyaranlara rağmen, sadece ilgili olan uyarana odaklanabilme becerisini ölçer.
   • cancellation tasks İptal Etme Görevleri: Genellikle kağıt üzerinde uygulanır. Kişiden, karışık harfler, sayılar veya şekillerle dolu bir sayfada, belirli hedef uyaranları (örneğin, tüm “a” harflerini veya tüm üçgenleri) bulup işaretlemesi (üzerini çizmesi, daire içine alması) istenir. Belirli bir sürede ne kadar doğru hedefi bulduğu ve ne kadar yanlış işaretleme yaptığı değerlendirilir.
   • Stroop-like tasks Kelime-Renk Girişim Sınaması (Stroop Etkisi temelli): Kişiden, yazılı kelimelerin hangi renkte yazıldığını söylemesi istenir. Ancak kelimelerin kendisi de farklı bir renk ismidir (örneğin, “MAVİ” kelimesi kırmızı renkle yazılmıştır). Kişinin kelimeyi okuma eğilimini bastırıp sadece rengi söylemesi gerekir. Bu, çelişkili bilgiler arasında doğru tepkiyi seçme ve engelleme becerisini ölçer.
3. divided attention tasks Bölünmüş Dikkat Görevleri/Testleri: Kişinin aynı anda iki farklı göreve veya bilgi kaynağına dikkatini yönlendirme ve ikisini birden takip etme becerisini ölçer. Günlük hayatta sıkça kullansak da standart test uygulamaları daha az yaygındır.
4. working memory tasks (often part of IQ tests) Çalışma Belleği Görevleri: Dikkatle çok yakından ilişkili olan bu beceri, bilgiyi kısa süreli olarak akılda tutma ve aynı anda o bilgi üzerinde zihinsel işlem yapma kapasitesidir. Çalışma belleği görevleri genellikle kapsamlı zeka testlerinin (daha önceki yazımızda bahsettiğimiz WISC-R/WISC-IV gibi) veya nöropsikolojik değerlendirme bataryalarının alt testleri olarak uygulanır (örneğin, sayı dizilerini tersten tekrarlama, harf-sayı dizilerini sıralama).

Dikkat Testleri Nasıl Uygulanır ve Kimler Yorumlar?

• Uygulama Koşulları: Dikkat testlerinin çoğu, özellikle bilgisayarlı olanlar, sessiz, dikkat dağıtıcı unsurlardan arındırılmış bir ortamda ve birebir olarak uygulanır. administered one-on-one in quiet setting
• Uygulayıcı: Testlerin uygulanması, standart uygulama yönergelerine hakimiyet gerektirir. Genellikle bu konuda özel eğitim almış ve yetkinleşmiş Klinik Psikologlar veya bazen Psikolojik Danışmanlar ya da test uygulama sertifikası olan teknisyenler tarafından yapılır. administered by trained staff/psychologists
• Standardizasyon: Sonuçların güvenilir ve geçerli olması için testin belirlenmiş standart uygulama kurallarına tam olarak uyularak yapılması çok önemlidir. standardized procedures
• Yorumlama: Testlerden elde edilen sayısal puanlar, tepki süreleri, hata sayıları veya grafikler tek başına bir anlam ifade etmez. Sonuçların yorumlanması mutlaka klinik uzmanlık ve deneyim gerektirir. requires clinical expertise Testi isteyen veya değerlendirmeyi yapan Çocuk ve Ergen Psikiyatristi veya Klinik Psikolog, bu sonuçları:
  • Bireyin yaş ve cinsiyet normlarıyla karşılaştırır. compared to norms
  • Kapsamlı klinik değerlendirmenin diğer tüm bulgularıyla (yapılan görüşmeler, davranış gözlemleri, aileden ve okuldan alınan bilgiler, diğer ölçek ve test sonuçları) birlikte, bütüncül bir şekilde ele alır. interpreted holistically with other data

Dikkat Testlerinin Yeri ve Sınırlılıkları ✅ / ⚠️

Faydaları:

• Dikkat süreçleri hakkında nesnel, sayısal veriler sunarlar. provides objective data
• Bireyin dikkat profilindeki (hangi dikkat türünde zorlanıyor?) zayıf alanları belirlemeye yardımcı olabilirler.
• Tedavi sürecinde ilerlemeyi veya tedaviye yanıtı izlemek için kullanılabilirler. helps track progress

Sınırlılıkları:

• Tanı Koydurmazlar! Tek başına bir dikkat testi sonucuyla DEHB veya başka bir tanı konulamaz. not diagnostic alone
• Sadece Test Anındaki Performansı Ölçerler: Çocuğun/bireyin sessiz bir odada, birebir ilgiyle, belirli bir göreve odaklandığı sıradaki performansını yansıtırlar. Bu performans, onun gerçek hayattaki (sınıf, oyun alanı, ev gibi daha karmaşık ve dikkat dağıtıcı ortamlardaki) dikkatini ve davranışlarını tam olarak temsil etmeyebilir. may not reflect real-life functioning
• Birçok Faktörden Etkilenirler: Test sonucu; o günkü uyku durumu, motivasyon, açlık, yorgunluk, sınav kaygısı, test ortamına alışamama, yönergeleri tam anlayamama veya eşlik eden başka bir ruhsal (kaygı, depresyon) ya da tıbbi durum gibi birçok etmenden etkilenebilir. influenced by many factors (motivation, anxiety, etc.)

Bu nedenlerden dolayı, dikkat testi sonuçları her zaman ihtiyatla ele alınmalı ve mutlaka klinik bağlam içinde, diğer tüm bilgilerle birlikte uzman tarafından yorumlanmalıdır. interpret with caution

Ankara’da Dikkat Değerlendirmesi ve Psikiyatristin Rolü (Doç. Dr. Büşra OLCAY ÖZ)

Çocuk veya ergenlerde dikkat sorunları şüphesi olduğunda, kapsamlı bir Çocuk ve Ergen Psikiyatristi değerlendirmesi esastır. psychiatrist’s role in comprehensive assessment

Ankara Çocuk Psikiyatrisi Kliniği’nde Doç. Dr. Büşra OLCAY ÖZ, dikkat sorunları ile başvuran çocuk ve gençleri değerlendirirken, öncelikle detaylı klinik görüşmelere (aile, çocuk/genç, öğretmen), davranış gözlemlerine ve standart derecelendirme ölçeklerine ağırlık verir. clinical evaluation is primary

Ancak, tanısal süreci netleştirmek, dikkat profilini daha ayrıntılı anlamak, eşlik eden durumları (Öğrenme Güçlüğü gibi) değerlendirmek veya tedavi etkinliğini daha nesnel takip etmek amacıyla gerekli gördüğü durumlarda MOXO gibi bilgisayarlı dikkat testlerinin veya diğer bilişsel/nöropsikolojik testlerin yapılmasını uzman Klinik Psikologlardan isteyebilir. Dr. Öz requests tests as part of evaluation

Doç. Dr. Öz, bu testlerin sonuçlarını tek başına bir kanıt olarak değil, klinik değerlendirmenin diğer tüm verileriyle birlikte, bütüncül bir şekilde yorumlar. Test sonuçları, tanıya ulaşmada veya en uygun tedavi (ilaç, terapi, eğitimsel destek) planını oluşturmada yardımcı bir veri olarak kullanılır. integrating test results with clinical data

Dikkat testleri, dikkat ve ilişkili zihinsel işlevleri nesnel olarak ölçmeye yardımcı olan değerli araçlardır. useful objective tools Özellikle DEHB gibi durumların değerlendirme sürecinde ve tedavi takibinde ek bilgiler sunarak uzmanlara yol gösterebilirler. Ancak, bu testlerin sihirli bir tanı aracı olmadığı, sonuçlarının birçok faktörden etkilenebileceği ve tek başlarına bir anlam ifade etmediği unutulmamalıdır. must be interpreted by experts in context Sonuçların değeri, ancak uzman bir klinisyen tarafından, bireyin genel durumu ve diğer tüm bilgiler ışığında, bütüncül bir yaklaşımla yorumlandığında ortaya çıkar. Çocuğunuz için bir dikkat testi önerildiyse, bu testin amacını, sürecini ve sonuçlarının nasıl kullanılacağını doktorunuzla veya psikoloğunuzla açıkça konuşmanız en sağlıklı yaklaşımdır. discuss with professionals ❤️✅