Disleksi Tedavisi

Disleksi, yani Özgül Öğrenme Güçlüğünün okuma alanındaki görünümü, zekası normal veya üzerinde olan bireylerin okuma, heceleme ve yazma becerilerinde yaşadığı nörolojik kökenli bir farklılıktır. Bu durumun, bir hastalık gibi tıbbi yöntemlerle tamamen “tedavi edilmesi” veya ortadan kaldırılması mümkün değildir. Çünkü disleksi, beyin yapısı veya işleyişiyle ilgili bir farklılıktır. no “cure” for dyslexia

Ancak bu, disleksili bireylerin okuma yazma öğrenemeyeceği veya başarılı olamayacağı anlamına gelmez! Tam tersine, disleksinin yarattığı zorlukların üstesinden gelmek için geliştirilmiş, bilimsel olarak etkinliği kanıtlanmış çok sayıda eğitimsel müdahale ve destek stratejisi bulunmaktadır. focus on intervention/support Buradaki “tedavi”den kasıt, işte bu özel eğitimsel yaklaşımlar ve desteklerdir. Bu yöntemlerin temel amacı, disleksili bireyin okuma yazma becerilerini mümkün olan en üst seviyeye çıkarmak, zorluklarla başa çıkma yolları öğretmek, güçlü yanlarını kullanarak özgüvenini artırmak ve sonuç olarak akademik ve sosyal potansiyeline tam olarak ulaşmasını sağlamaktır. goal: skill development & coping Bu yazıda, disleksiye yönelik bu kanıta dayalı destek yöntemlerini ve stratejilerini ayrıntılı olarak ele alacağız.

Temel Taş: Yapılandırılmış Okuryazarlık Eğitimi 🧱📚

Disleksili bireylere okuma yazma öğretiminde en etkili yaklaşım, Yapılandırılmış Okuryazarlık Eğitimi (Structured Literacy) olarak bilinen, bilimsel araştırmalara dayalı yöntemlerdir. evidence-based structured literacy Bu yaklaşım, dilin yapısını (sesler, harfler, heceler, kelime kökleri, ekler, cümle yapısı) açık, sistematik ve birikimli bir şekilde öğretir. Disleksinin temelinde sıklıkla bulunan fonolojik işlemleme (sesbilgisel farkındalık) zorluklarına doğrudan hitap eder. addresses core deficit (phonological)

Yapılandırılmış Okuryazarlık Eğitiminin Temel Bileşenleri:

1. Fonolojik (Sesbilgisel) Farkındalık Çalışmaları: Konuşma dilindeki en küçük ses birimleri olan fonemleri tanıma, ayırt etme, sıralama, birleştirme, ayırma ve değiştirme becerileri üzerine yoğunlaşır. (Örn: “Elma” kelimesinin başındaki ses nedir? “Kedi” kelimesindeki sesleri sırayla söyle. “At” kelimesinin sonuna /k/ sesi eklersek ne olur? Hangi kelimeler birbiriyle kafiyeli?) Bu beceriler okumanın temelini oluşturur. phonological awareness exercises
2. Sistematik Fonik (Ses Temelli Harf Öğretimi): Harflerin temsil ettiği seslerin (harf-ses ilişkisi) açık, net ve belirli bir sıra içinde (genellikle kolaydan zora, sık kullanılanlardan nadir olanlara doğru) öğretilmesidir. Öğrenilen harf-ses ilişkileri hemen hece ve kelime okuma/yazma çalışmalarında kullanılır. systematic phonics
3. Çok Duyulu Öğrenme: Öğrenmeyi kalıcı kılmak için birden fazla duyu kanalının (görme, işitme, dokunma, hareket) aynı anda kullanılmasıdır. Örneğin, harfin şeklini görürken sesini duymak, aynı anda harfi havaya veya dokulu bir yüzeye çizmek gibi. Bu, bilginin beyinde daha farklı yollarla işlenmesine ve depolanmasına yardımcı olur. multisensory techniques
4. Akıcılık Çalışmaları: Kelimeleri doğru, hızlı ve uygun bir tonlama ile okuma becerisini geliştirmeyi hedefler. Tekrarlı okuma (aynı metni birkaç kez okuma), model olarak okuma (öğretmenin veya sesli kaydın ardından okuma), süreli okuma gibi teknikler kullanılır. fluency practice
5. Kelime Bilgisi Geliştirme: Okuduğunu anlamanın temelidir. Yeni kelimelerin anlamlarını, eş/zıt anlamlılarını, kelime köklerini, ön ve son ekleri öğretmeyi içerir. vocabulary building
6. Okuduğunu Anlama Stratejileri: Metni anlamak için kullanılabilecek stratejilerin (ana fikri bulma, yardımcı fikirleri belirleme, metinle ilgili sorular sorma, özetleme, çıkarım yapma, görselleştirme) açıkça öğretilmesi ve pratik edilmesi. reading comprehension strategies

Bu tür bir eğitimin erken yaşta başlaması, yeterince yoğun (sık seanslarla) ve uzun süreli olması en iyi sonuçları verir. early, intensive, consistent

Bireyselleştirilmiş Eğitim ve Özel Eğitim Desteğinin Yeri 👩‍🏫➡️👧

Her disleksili bireyin zorluk yaşadığı alanlar ve öğrenme biçimi farklıdır. Bu nedenle müdahalenin bireyselleştirilmesi şarttır. individualized approach

• BEP (Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı): Türkiye’de Özgül Öğrenme Güçlüğü tanısı alan çocuklar için Rehberlik Araştırma Merkezleri (RAM) tarafından bir değerlendirme yapılır ve okulda uygulanmak üzere yasal bir hak olan BEP hazırlanır. Bu plan, çocuğun eğitimsel performans düzeyini, yıllık hedeflerini ve bu hedeflere ulaşmak için sunulacak özel eğitim hizmetlerini, uyarlamaları ve destekleri içerir. IEP/BEP in Turkey
• Özel Eğitim Uzmanları: Okullardaki destek eğitim odalarında veya özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde görev yapan, disleksi ve yapılandırılmış okuryazarlık eğitimi konusunda uzmanlaşmış özel eğitim öğretmenleri tarafından verilen birebir veya küçük grup dersleri, çocuğun eksiklerini kapatması ve becerilerini geliştirmesi için çok önemlidir. specialized educators

Öğrenmeyi Kolaylaştıran Uyarlamalar: Yardımcı Teknolojiler ve Sınav Kolaylıkları 💻🎧⏰

Eğitimsel müdahalelerin yanı sıra, disleksili bireylerin öğrenme sürecini kolaylaştırmak ve akademik başarılarını desteklemek için çeşitli uyarlamalar ve teknolojiler kullanılabilir. Buradaki amaç, okuma/yazma güçlüğünün, çocuğun diğer alanlardaki bilgisini veya potansiyelini göstermesine engel olmasını önlemektir. bypass the difficulty

• Yardımcı Teknolojiler:
  • Sesli Kitaplar ve Ekran Okuyucular: Özellikle uzun metinleri veya ders kitaplarını takip etmekte zorlananlar için yazılı materyali sese dönüştürerek bilgiye erişimi kolaylaştırır. audiobooks / text-to-speech
  • Konuşmayı Yazıya Çevirme Yazılımları: Yazma güçlüğü çekenlerin düşüncelerini daha kolay ifade etmelerini sağlar. speech-to-text
  • Yazım ve Dilbilgisi Denetleyicileri: Bilgisayar programları veya uygulamalar aracılığıyla yazım ve dilbilgisi hatalarını tespit edip düzeltmeye yardımcı olur. spell/grammar check
  • Özel Yazı Tipleri: Bazı çalışmalar, disleksili bireyler için tasarlanmış özel yazı tiplerinin (fontların) okunabilirliği bir miktar artırabildiğini göstermektedir. dyslexia-friendly fonts
• Akademik ve Sınav Uyarlamaları (BEP Kapsamında):
  • Ek Süre: Okuma ve yazma işlemleri daha fazla zaman aldığı için sınavlarda ve ödevlerde ek süre tanınması. extra time
  • Soruların Okunması/Farklı Format: Sınav sorularının bir görevli tarafından okunması, daha büyük punto veya daha az karmaşık bir formatta sunulması. questions read aloud / format changes
  • Alternatif Değerlendirme Yöntemleri: Yazılı sınavlar yerine sözlü sınavlar, projeler, sunumlar gibi farklı yöntemlerle öğrencinin bilgisinin değerlendirilmesi. alternative assessment

Güçlü Yanları Keşfetmek ve Desteklemek ✨🎨⚽️💡

Disleksili bireyler okuma ve yazmada zorlansalar da, genellikle başka birçok alanda ortalama veya ortalamanın üzerinde yeteneklere sahiptirler. Yaratıcılık, sanatsal yetenek (resim, müzik), üç boyutlu düşünme becerisi (mühendislik, mimari), problem çözme yeteneği, sportif beceriler, empati kurma gibi alanlarda oldukça başarılı olabilirler. focus on strengths

Çocuğun sadece zorlandığı alanlara odaklanmak yerine, güçlü olduğu ve keyif aldığı alanları keşfetmek, desteklemek ve bu alanlardaki başarılarını takdir etmek, onun özgüvenini inşa etmesi ve motivasyonunu koruması açısından hayati önem taşır. building self-esteem

Duygusal Esenliği Gözetmek: Psikolojik Destek ❤️🛋️

Sürekli akademik zorluklarla mücadele etmek, yaşıtlarının kolayca yaptığı şeyleri yapmakta zorlanmak, sık sık hata yapmak veya eleştirilmek, disleksili çocuklarda ve gençlerde zamanla hayal kırıklığı, yetersizlik hissi, kaygı (özellikle okul ve sınav kaygısı), öfke, motivasyon kaybı ve hatta depresif duygulara yol açabilir. addressing emotional impact

Bu nedenle, akademik desteğin yanı sıra duygusal desteğin sağlanması da çok önemlidir.

• Psikolojik Destek/Terapi: Bir Klinik Psikolog veya PDR Uzmanı ile çalışmak, çocuğun/gencin yaşadığı duygusal zorluklarla başa çıkmasına, kendine olan güvenini yeniden kazanmasına, kaygısını yönetmesine ve disleksiyle barışık bir şekilde yaşamayı öğrenmesine yardımcı olabilir.
• Aile Desteği: Ailenin çocuğa karşı anlayışlı, sabırlı, kabul edici ve destekleyici olması, onu suçlamaması, çabalarını takdir etmesi ve ona inanması, çocuğun duygusal sağlığı üzerindeki en önemli etkendir. supportive family environment

Tedavi Sürecinde Uzmanların İşbirliği (Ankara Örneği – Doç. Dr. Büşra OLCAY ÖZ) 🤝🧑‍⚕️👩‍🏫🛋️

Disleksiye yönelik etkili bir destek süreci, genellikle farklı uzmanların işbirliğini gerektirir: team approach

• Özel Eğitim Uzmanı/Disleksi Eğitmeni: Yapılandırılmış okuryazarlık eğitimini planlar ve uygular.
• Klinik Psikolog/PDR Uzmanı: Psiko-eğitsel değerlendirmeyi yapar (tanı sürecinde), duygusal ve davranışsal destek/terapi sağlar.
• Dil ve Konuşma Terapisti: Eğer disleksiye eşlik eden dil veya konuşma sorunları varsa destek olur.
• Çocuk ve Ergen Psikiyatristi:
  • Disleksi şüphesi olan çocuğun kapsamlı değerlendirmesini yapar.
  • Özellikle Disleksiye çok sık eşlik eden DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu) başta olmak üzere, kaygı, depresyon gibi diğer ruhsal veya nörogelişimsel bozuklukların varlığını araştırır, tanısını koyar ve tedavisini planlar. diagnosing/treating comorbidities (ADHD!)
  • Tüm destek sürecini (eğitimsel, psikolojik, tıbbi) koordine eder, aileye rehberlik eder, okul ile işbirliğini sağlar. coordinating care & guidance
  • Ankara Çocuk Psikiyatrisi Kliniği’nde Doç. Dr. Büşra OLCAY ÖZ, Disleksi veya diğer öğrenme güçlüğü şüphesiyle başvuran çocuk ve ergenleri bu bütüncül yaklaşımla değerlendirir. Gerekli psiko-eğitsel testler için yönlendirme yapar, eşlik eden DEHB gibi durumların tedavisini (ilaç ve/veya terapi yönlendirmesi) yönetir ve ailenin doğru eğitimsel ve psikolojik desteklere ulaşması için yol gösterir. Dr. Öz’s role in coordination/referral

Disleksi, bir çocuğun öğrenme yolculuğunda karşılaştığı bir farklılıktır, ancak asla onun potansiyelini veya zekasını belirleyen bir etiket değildir. neurodiversity Erken tanı, doğru ve bilimsel temellere dayanan, çocuğun bireysel ihtiyaçlarına göre uyarlanmış, yoğun ve sürekli eğitimsel müdahaleler, teknolojik destekler, duygusal destek ve en önemlisi ona inanan, sabırlı ve destekleyici bir aile ve okul ortamı ile disleksili bireyler okuma yazma zorluklarının üstesinden gelebilir, güçlü yanlarını kullanarak her alanda başarılı ve mutlu bir yaşam sürebilirler. success is achievable with support💪✨❤️ Onların içindeki potansiyeli görmek ve açığa çıkarmalarına yardımcı olmak hepimizin görevidir.