Disleksi

Okumak; bilgiye açılan bir kapı, öğrenmenin temeli, hayal gücümüzü besleyen bir serüvendir. 📖🌍 Ancak bazı çocuklar için harflerin ve kelimelerin dünyası, beklenmedik engellerle dolu, zorlu bir mücadele alanı olabilir. Zekasıyla veya öğrenme isteğiyle ilgili hiçbir sorun olmamasına rağmen, yeterli eğitim ve çabayı göstermesine rağmen okumayı öğrenmekte veya akıcı bir şekilde okumakta kalıcı ve belirgin zorluklar yaşayan çocuklarımız olabilir. İşte bu duruma, Özgül Öğrenme Güçlüğünün okuma alanındaki en yaygın görünümü olan Disleksi veya Okuma Güçlüğü adını veriyoruz.

Öncelikle ve önemle belirtmek gerekir ki, disleksi bir zeka geriliği değildir. Disleksili bir çocuğun zekası tamamen normal veya normalin üzerinde olabilir. Bu durum aynı zamanda bir görme bozukluğu, işitme sorunu veya çocuğun tembelliği, isteksizliği sonucu da değildir. Disleksi, beynimizin dili, özellikle de yazılı dili işleme biçimindeki nörolojik kökenli bir farklılıktır. brain difference Yani beyin harfleri, sesleri ve kelimeleri biraz farklı bir yolla işler. Ancak bu farklılık, asla çocuğun başarısız olacağı anlamına gelmez! Erken yaşta fark edildiğinde ve doğru eğitimsel yöntemlerle desteklendiğinde, disleksili çocuklar okuma becerilerini önemli ölçüde geliştirebilir, güçlü yanlarını kullanarak harika başarılara imza atabilirler. 💪✅

Disleksi Nedir? Temel Zorluk Alanları

Disleksi, en temel tanımıyla, bireyin zeka düzeyi ve aldığı eğitimle açıklanamayan, okuma doğruluğu, okuma hızı (akıcılık) ve/veya okuduğunu anlama becerilerinde yaşadığı belirgin ve sürekli güçlüklerdir.

Bu güçlüklerin temelinde genellikle fonolojik işlemleme adı verilen becerilerdeki zayıflık yatar. Fonolojik işlemleme, konuşma dilindeki sesleri (fonemleri) fark etme, ayırt etme, sıralama ve zihinde canlandırıp kullanabilme yeteneğidir. Bu alandaki zorluklar şunlara yol açar:

• difficulty linking letters to sounds Harf-Ses İlişkisini Kurma Güçlüğü: Hangi harfin hangi sese karşılık geldiğini öğrenmekte ve hatırlamakta zorlanırlar.
• decoding difficulty Kelimeleri Seslerine Ayırma ve Birleştirme Güçlüğü: Bir kelimeyi oluşturan sesleri ayrı ayrı fark edip sonra bunları birleştirerek kelimeyi okumakta (yani dekodlama veya şifre çözme) zorlanırlar.
• word recognition difficulty Kelime Tanıma Zorluğu: Kelimeleri bir bütün olarak hızlıca tanımakta güçlük çekerler, sık sık hecelemek zorunda kalırlar.

Disleksinin Belirtileri Yaşa Göre Nasıl Fark Edilir?

Disleksi belirtileri her çocukta aynı şekilde ve aynı şiddette görülmez. Ancak farklı yaş dönemlerinde dikkat edilmesi gereken bazı ipuçları vardır:

Okul Öncesi Dönem (İpuçları):

• late talking Konuşmanın Gecikmesi: Akranlarına göre daha geç konuşmaya başlama.
• mispronunciations Kelimeleri Yanlış Telaffuz Etme: Sesleri veya heceleri karıştırma (“şeftali” yerine “feştali” demek gibi), uzun kelimeleri söylemekte zorlanma.
• difficulty with rhymes Tekerlemeleri, Şarkıları Öğrenmede Zorluk: Kafiyeli kelimeleri fark etmede veya üretmede güçlük.
• difficulty learning letters Harfleri Öğrenmede Güçlük: Kendi ismindeki harfleri tanımakta veya alfabeyi öğrenmekte belirgin zorlanma veya ilgisizlik.
• family history Aile Öyküsü: Ailede (ebeveyn, kardeş) okuma veya yazma güçlüğü olan başka bireylerin olması önemli bir işarettir.

İlkokul Dönemi: Bu dönemde belirtiler daha netleşir:

• slow letter-sound learning Harfleri ve Seslerini Öğrenmede Yavaşlık: Okula başlamasına rağmen harf-ses eşleştirmesini oturtmakta zorlanma.
• sounding out / guessing words Hecelerken veya Tahmin Ederek Okuma: Kelimeleri akıcı okumak yerine sesleri tek tek birleştirmeye çalışma veya kelimeyi tahmin etmeye çalışma.
• reversals/omissions/substitutions Okurken Hata Yapma: Harf veya hece atlama (“kapı” yerine “kap”), ekleme (“masa” yerine “masala”), harflerin yerini değiştirme (“ve” yerine “ev”), birbirine benzeyen harf veya sayıları karıştırma (b/d, p/q, m/n, 6/9).
• poor reading fluency Yavaş ve Duraksayarak Okuma: Okuma hızının yaşıtlarına göre belirgin şekilde yavaş olması, sık sık duraklama, kelimeleri tekrar etme.
• reading comprehension issues Okuduğunu Anlamada Zorluk: Okumaya o kadar çok enerji harcarlar ki, okudukları metnin içeriğini anlamakta zorlanabilirler. Sorulara cevap veremeyebilir veya yanlış anlayabilirler.
• spelling problems Yazım (İmla) Hataları: Duyduğu sesleri harfe çevirmede zorlandıkları için yazarken sık ve tutarsız harf hataları yaparlar (örn: “kitap” yerine “kipat”).
• avoidance of reading tasks Okumaktan Kaçınma: Okuma gerektiren ödevlerden, kitap okumaktan veya sesli okuma yapmaktan kaçınma, hoşlanmama.

Ortaokul, Lise ve Yetişkinlik:

• reading remains slow/effortful Okuma Hala Yavaş ve Çaba Gerektirir: Okuma becerisi gelişse bile, akıcı ve zahmetsiz okuma genellikle tam olarak sağlanamaz. Okumak hala diğerlerine göre daha fazla zaman ve çaba gerektirir.
• spelling issues persist Yazım Hataları: İmla kurallarını öğrenmelerine rağmen yazım hataları devam edebilir.
• difficulty with written expression Yazılı Anlatım Zorlukları: Düşüncelerini organize edip planlı bir şekilde yazıya dökmekte zorlanabilirler. Dilbilgisi ve noktalama hataları yapabilirler.
• difficulty with long texts/summarizing Uzun Metinleri Anlama ve Özetlemede Güçlük: Uzun veya karmaşık metinleri okuyup anlamak, ana fikri bulmak veya özet çıkarmak zorlayıcı olabilir.
• difficulty learning foreign languages Yabancı Dil Öğrenmede Zorluk: Yeni bir dilin ses yapısını ve yazı sistemini öğrenmekte belirgin güçlük yaşayabilirler.
• reluctance to read Okumaya Karşı İsteksizlik: Geçmişteki zorlanmalar nedeniyle okumaktan hoşlanmayabilir veya tamamen kaçınabilirler.

Disleksinin Nedenleri: Görme Sorunu Değil, Beyin Farklılığı! 🧠👀🚫

Tekrar vurgulamak gerekirse, disleksi gözlerin bozuk olmasından kaynaklanmaz. Disleksili bir çocuğun görmesi genellikle tamamen normaldir ve gözlük kullanmak okuma sorununu çözmez. not a vision problem

Disleksinin temelinde, beynimizin dili, özellikle de sesleri ve harfleri işlemleyen bölgelerindeki yapısal ve/veya işlevsel farklılıklar yattığı düşünülmektedir. differences in brain’s language processing areas Yani, disleksili bir bireyin beyni, kelimeleri ve sesleri tipik gelişim gösteren bir bireyden farklı bir şekilde işler. Bu durumun ortaya çıkmasında güçlü bir genetik yatkınlık rol oynar; disleksi genellikle ailelerde nesilden nesile geçebilir. strong genetic link🧬 Bu durum, çocuğun veya ailenin bir hatası, eksikliği veya tembelliği değildir. not laziness/lack of effort/poor teaching

Tanı Süreci: Okuma Güçlüğünü Anlamak

Disleksi tanısı, multidisipliner bir değerlendirme ile konulur: team approach

1. Aile/Öğretmen Görüşmesi: Çocuğun gelişimsel öyküsü, okuma-yazma süreci, zorlandığı alanlar hakkında bilgi alınır.
2. Tıbbi Değerlendirme: Görme ve işitme testleri ile bu duyularda bir sorun olup olmadığı kontrol edilir.
3. Psikiyatrik Değerlendirme (Çocuk ve Ergen Psikiyatristi): Disleksiye çok sık eşlik eden DEHB başta olmak üzere, kaygı, depresyon gibi diğer ruhsal veya nörogelişimsel durumların varlığı araştırılır. Ayırıcı tanı yapılır. psychiatrist rules out/diagnoses co-occurring conditions
4. Psiko-eğitsel Değerlendirme (Klinik Psikolog/Uzman): Zeka testi (zeka düzeyinin normal olduğunu teyit etmek için), okuma hızı, okuma doğruluğu, okuduğunu anlama, yazma ve yazım becerilerini ölçen standart başarı testleri ve en önemlisi fonolojik işlemleme (ses farkındalığı, sesleri manipüle etme), hızlı isimlendirme, işitsel/görsel bellek gibi okumanın temelindeki bilişsel süreçleri değerlendiren testler uygulanır. psychologist conducts tests (IQ, reading, phonological processing)

Tanı: Çocuğun okuma (ve ilişkili yazma) becerilerinin, zeka düzeyi ve aldığı eğitim göz önüne alındığında yaşıtlarından istatistiksel olarak anlamlı düzeyde geride olması ve bu durumun akademik başarısını veya günlük yaşamını olumsuz etkilemesi durumunda Disleksi (Özgül Öğrenme Güçlüğü: Okuma Bozukluğu) tanısı konulur.

Disleksiye Yönelik Destek ve Müdahaleler: Okumayı Kolaylaştırmak 💪📖✅

Disleksi bir hastalık değildir ve “tedavisi” yoktur. Ancak doğru eğitimsel müdahaleler ve destek stratejileri ile disleksili bireyler okuma ve yazma becerilerini önemli ölçüde geliştirebilir ve başarılı olabilirler. focus on intervention/support Anahtar nokta, çocuğun öğrenme biçimine uygun yöntemlerin kullanılmasıdır:

• explicit systematic multisensory instruction Yapılandırılmış Okuryazarlık Eğitimi: Disleksi için bilimsel olarak etkinliği kanıtlanmış en önemli yaklaşımdır. Bu yaklaşım genellikle şu özellikleri içerir:
  • Açık ve Doğrudan Öğretim: Kurallar ve beceriler net bir şekilde öğretilir.
  • Sistematik ve Kümülatif: Harf-ses ilişkileri, hece yapıları, kelime kökleri gibi dilin temel yapıları kolaydan zora doğru, bir sıra içinde ve birikimli olarak öğretilir.
  • Çoklu Duyusal Öğrenme: Öğrenmeyi güçlendirmek için görme, işitme, dokunma ve hareket duyuları birlikte kullanılır (örneğin, harfi havada çizme, sesleri temsil eden kartları kullanma, harfleri dokunarak hissetme).
  • Yoğun Fonolojik Farkındalık ve Fonik Çalışmaları: Sesleri tanıma, ayırma, birleştirme, harf-ses eşleştirme becerileri üzerinde sistematik olarak durulur.
  • Okuma akıcılığı, kelime dağarcığı ve okuduğunu anlama stratejileri de programın parçasıdır. (Orton-Gillingham gibi bu prensiplere dayalı birçok program mevcuttur).
• special education support Özel Eğitim Desteği: Bu yapılandırılmış eğitimi verebilecek, disleksi konusunda uzmanlaşmış özel eğitim öğretmenleri tarafından sağlanan birebir veya küçük grup destek eğitimidir. Okulda destek eğitim odalarında veya özel kurumlarda alınabilir.
• assistive technology Teknolojik Yardımcılar: Sesli kitaplar, metinleri sese çeviren veya konuşmayı yazıya döken bilgisayar programları, yazım ve dilbilgisi denetleyicileri, özel fontlar gibi teknolojiler okuma ve yazmayı kolaylaştırabilir.
• accommodations Sınav ve Akademik Uyarlamalar (BEP Kapsamında): Sınavlarda ek süre tanınması, soruların okunması, cevapların sözlü olarak verilebilmesi, yazılı ödevler yerine sözlü sunum veya proje seçenekleri sunulması gibi uyarlamalar, çocuğun gerçek bilgisini ve potansiyelini göstermesine olanak tanır.
• emotional support Psikolojik Destek: Disleksinin yarattığı akademik zorluklar nedeniyle çocukta gelişebilecek düşük benlik saygısı, sınav kaygısı, hayal kırıklığı veya okula karşı isteksizlik gibi duygusal sorunlarla başa çıkmak için bir Klinik Psikolog veya PDR Uzmanı ile çalışmak faydalı olabilir.
• focus on strengths Güçlü Yanlara Odaklanma: Disleksili bireylerin genellikle yaratıcılık, üç boyutlu düşünme, problem çözme, sanatsal veya sportif yetenekler gibi alanlarda güçlü yanları olabilir. Bu güçlü yanları keşfetmek ve desteklemek çocuğun özgüvenini artırır ve motivasyonunu yükseltir.

Ankara’da Disleksi Değerlendirmesi ve Destek Süreci (Doç. Dr. Büşra OLCAY ÖZ)

Okuma güçlüğü yaşayan bir çocuğun değerlendirilmesinde, durumun sadece disleksi olup olmadığını anlamak kadar, sıklıkla (%30-50 oranında) eşlik eden DEHB gibi diğer nörogelişimsel veya ruhsal durumların varlığını da araştırmak çok önemlidir. high comorbidity with ADHD

Ankara Çocuk Psikiyatrisi Kliniği’nde Doç. Dr. Büşra OLCAY ÖZ, okuma zorlukları ile başvuran çocuk ve ergenleri bütüncül bir yaklaşımla değerlendirir. Dr. Öz’s role in holistic assessment Değerlendirmede:

• Çocuğun sadece okuma becerileri değil, aynı zamanda dikkat, dürtü kontrolü, davranışları, duygusal durumu ve genel gelişimsel profili incelenir.
• Disleksi şüphesi varsa, psiko-eğitsel testlerin (zeka, okuma, yazma, fonolojik işlemleme vb.) yapılması için Ankara’daki bu alanda yetkin Klinik Psikologlara veya uzmanlara yönlendirme yapılır. referral for testing
• Değerlendirme sonucunda Disleksi tanısı netleşirse veya eşlik eden DEHB, Kaygı Bozukluğu gibi bir durum saptanırsa, bu durumların tedavisi planlanır (gerekirse ilaç tedavisi ve/veya terapi yönlendirmesi). treating co-occurring conditions
• Aileye Disleksi hakkında kapsamlı bilgi verilir, yasal hakları (RAM raporu, BEP) konusunda rehberlik edilir. psychoeducation & guidance
• Çocuğun ihtiyaç duyduğu doğru eğitimsel desteği (Özel Eğitim, Yapılandırılmış Okuryazarlık Programları) alması için yol gösterilir ve okul ile işbirliği teşvik edilir. guidance on educational support & school collaboration
• Tüm tedavi ve destek sürecinin koordinasyonu sağlanır. coordination

Disleksi, bir zeka problemi veya çocuğun elinde olan bir durum değildir; beyinlerinin harfleri ve sesleri farklı bir şekilde işlediği nörolojik bir farklılıktır. neurodiversity Bu farklılık okumayı öğrenmeyi zorlaştırsa da, asla aşılamaz bir engel değildir. Erken tanı, çocuğun öğrenme stiline uygun, bilimsel temelli, yoğun ve sürekli eğitimsel müdahaleler, teknolojik destekler, duygusal destek ve en önemlisi çocuğun güçlü yanlarına odaklanan, ona inanan ve sabır gösteren bir aile ve okul ortamı ile disleksili bireyler okuryazar olabilir, akademik ve mesleki hayatta son derece başarılı ve mutlu olabilirler. success is achievable with support💪✨❤️ Onların potansiyeline inanmak, iyileşme yolundaki en önemli adımdır.