Kabul ve Kararlılık Terapisi
Kabul ve Kararlılık Terapisi (ACT): Mücadele Etmek Yerine Yol Arkadaşı Olmak
Doç. Dr. Büşra OLCAY ÖZ ile Ankara’da Bilinçli Farkındalık Temelli Terapi Yaklaşımı
Modern dünyada çocuklar ve gençler, gelişimsel zorlukların yanında akademik baskılar, sosyal kıyaslamalar, kaygılar ve gelecek endişeleriyle erken yaşlarda yüzleşmek zorunda kalabiliyor. Bu yük, onların duygu dünyasında dalgalanmalar yaratırken bazen “bu duygularla baş etmeliyim” çabası daha da fazla içsel sıkışmaya neden olabiliyor. Oysa ki her duygu, tıpkı gökyüzündeki bulutlar gibi gelir geçer. İşte Kabul ve Kararlılık Terapisi (ACT), duyguları bastırmak ya da yok etmek yerine, onlarla sağlıklı bir ilişki kurmayı amaçlayan bir terapi yaklaşımıdır.
Ankara’da bebek, çocuk ve genç psikiyatrisi alanında çalışan Doç. Dr. Büşra OLCAY ÖZ, ACT yöntemini bireyin değerleriyle uyumlu bir yaşam sürmesine yardımcı olmak ve psikolojik esnekliğini artırmak amacıyla uygulamaktadır.
ACT Nedir? BDT’den Farkı Nedir?
ACT (Acceptance and Commitment Therapy), üçüncü dalga davranışçı terapiler arasında yer alan, 1980’li yıllarda Steven C. Hayes tarafından geliştirilen bir psikoterapi modelidir. Türkçeye Kabul ve Kararlılık Terapisi olarak çevrilmiştir. Temel hedefi, bireyin duygularıyla savaşmayı bırakıp onları kabullenmesini ve değerlerine uygun şekilde hareket etmesini sağlamaktır.
ACT’nin temelini oluşturan kavram psikolojik esnekliktir. Yani kişi, zorlayıcı duygularla karşılaştığında kaçınmak yerine, bu duyguların farkına varır, onları yargılamadan kabul eder ve yaşamını anlamlı hale getirecek adımları atmaya devam eder.
BDT’den farklı olarak ACT, düşünceleri değiştirmeye değil, onların etkisini azaltmaya ve bireyin kendi yaşam hedeflerine yönelmesine odaklanır. Yani, “Ben yetersizim” gibi bir düşünceyi yok etmeye çalışmak yerine, kişi bu düşünceyle birlikte ilerlemeyi öğrenir.
ACT’in 6 Temel Süreci
-
Kabul (Acceptance): Zorlayıcı düşünce ve duygularla savaşmak yerine, onları bastırmadan, direnmeden fark edip kabul etmeyi öğrenmek.
-
Bilinçli Farkındalık (Mindfulness): Şimdiki anın içinde, yargılamadan ve açıklamaya çalışmadan kalabilmek.
-
Bilişsel Ayrışma (Cognitive Defusion): Zihinden geçen düşüncelerin sadece “düşünce” olduğunu fark edebilmek ve onlara yapışıp kalmamak.
-
Kendilik Olarak Benlik (Self-as-Context): Zihnimizde oluşan hikâyelere değil, deneyimin farkında olan bir gözlemci benliğe bağlanmak.
-
Değerler (Values): Kişinin yaşamında neyin önemli olduğunu keşfetmesi.
-
Kararlı Eylem (Committed Action): Zor duygulara rağmen, değerler doğrultusunda harekete geçmek.
Bu 6 süreç birlikte çalışır ve bireyin hem içsel deneyimlerini kabul etmesine hem de anlamlı bir yaşam sürmesine yardımcı olur.
Çocuk ve Ergenlerde ACT Nasıl Uygulanır?
ACT, çocuklar ve gençler için yapılandırılırken metaforlar, hikâyeler, oyunlar ve yaratıcı aktivitelerden yararlanılır. Doç. Dr. Büşra OLCAY ÖZ, bu süreci yaşa uygun şekilde düzenleyerek çocukların duygusal farkındalığını artırır ve psikolojik dayanıklılık kazandırır.
Örneğin:
-
Bir çocuk duygularını bastırmaya çalışıyorsa, “kumda gömülen top” metaforuyla anlatılır: Ne kadar bastırırsan, o kadar sert fırlar.
-
Ergen bir genç sınav kaygısıyla baş edemediğini düşünüyorsa, “yolculuktaki misafirler” metaforuyla zihnindeki kaygı düşüncelerinin sadece geçici yol arkadaşları olduğu anlatılır.
ACT, bu yaş grubundaki bireylerin yalnızca semptomlarını hafifletmekle kalmaz, aynı zamanda hayatla kurdukları ilişkiyi dönüştürür.
ACT Hangi Durumlarda Etkilidir?
Doç. Dr. Büşra OLCAY ÖZ, ACT terapisini aşağıdaki psikolojik sorunlarda etkili biçimde kullanmaktadır:
-
Anksiyete bozuklukları (sosyal kaygı, genel kaygı, panik bozukluk)
-
Depresyon ve duygudurum dalgalanmaları
-
Obsesif kompulsif bozukluk (OKB)
-
Performans kaygısı (sınav, spor, sahne kaygısı)
-
Travmatik yaşantılar ve kayıplar
-
Duygusal yeme ve beden algı bozuklukları
-
Kronik stres, öfke ve sabırsızlık
-
Değersizlik, yetersizlik düşünceleri
ACT, bu sorunlara farklı bir bakış açısı kazandırarak danışanın sorunla savaşmak yerine onunla birlikte yaşamayı öğrenmesini sağlar.
Neden ACT?
ACT, “iyi hissetmek” yerine “iyi yaşamak” fikrini temel alır. Bu, özellikle duygusal gelişimin yoğun yaşandığı çocukluk ve ergenlik döneminde son derece kıymetlidir. Çünkü bu dönemlerde duygular inişli çıkışlıdır ve onları yok etmeye çalışmak genellikle daha fazla sıkıntı yaratır.
Doç. Dr. Büşra OLCAY ÖZ, çocukların ve gençlerin bu duygularla sağlıklı bir ilişki kurmasını, onları tanımasını ve değerleri doğrultusunda yön bulmasını destekleyen ACT uygulamaları ile hem bireysel hem de aile düzeyinde pozitif değişimler yaratmaktadır.
Duygularla Kavga Etme, Onlarla Dans Etmeyi Öğren
Hayat her zaman kolay değildir. Ancak her duygu, her düşünce bir tehdit değildir. Kabul ve Kararlılık Terapisi, çocuklara ve gençlere bu farkındalığı kazandırarak yaşamla daha esnek ve güçlü bir bağ kurmalarını sağlar.
Doç. Dr. Büşra OLCAY ÖZ, Ankara’daki kliniğinde ACT terapisini bilimsel temellere dayalı, etik ilkelerle ve çocuğun gelişimsel özelliklerine duyarlı biçimde yürütmektedir. Terapinin amacı, çocuğun sorunlarını “yok etmek” değil, o sorunlara rağmen anlamlı bir yaşam sürdürebilme becerisi kazandırmaktır.
