Kekemelik

Konuşma, insanlar arasındaki en temel iletişim biçimlerinden biridir. Düşüncelerimizi, duygularımızı, ihtiyaçlarımızı karşımızdakine aktarmamızı sağlar. 🗣️💬 Ancak bazen bu aktarım sürecinde, konuşmanın kendisinin üretilmesiyle ilgili çeşitli zorluklar ortaya çıkabilir. Kimi çocuk bazı harfleri bir türlü doğru çıkaramaz, kiminin konuşması takılır veya akıcı olmaz, kiminin sesi ise kısık, boğuk veya yaşına uygun olmayan bir tonda çıkabilir. İşte bu gibi durumlara genel olarak Konuşma Bozuklukları adı verilir.

Konuşma bozukluklarını, Dil Bozukluklarından ayırt etmek önemlidir. Dil bozuklukları daha çok kelimeleri anlama, kelime dağarcığı, cümle kurma gibi dilin içeriği ve yapısıyla ilgili sorunları ifade ederken; konuşma bozuklukları, konuşma seslerinin fiziksel olarak üretilmesi (sesletim), konuşmanın akışı, ritmi (akıcılık) veya sesin kendisinin niteliği (perde, şiddet, kalite) ile ilgili sorunları kapsar. speech vs language distinction Bu yazıda, başlıca konuşma bozukluğu türlerini, olası nedenlerini ve bu sorunlarla karşılaşıldığında kimlerden yardım alınabileceğini sadece Türkçe sözcükler ve ifadeler kullanarak ele alacağız.

Başlıca Konuşma Bozukluğu Türleri Nelerdir?

Konuşma bozuklukları farklı biçimlerde ortaya çıkabilir:

1. Konuşma Sesi Bozuklukları: Bu, en sık görülen çocukluk çağı konuşma sorunudur. Çocuğun, yaşına ve gelişim düzeyine uygun olarak çıkarması beklenen konuşma seslerini (harfleri) doğru bir şekilde üretememesi ve bu durumun konuşmasının anlaşılırlığını etkilemesidir. İki ana başlıkta incelenir:

• Sesletim (Artikülasyon) Güçlüğü: Çocuk, belirli bir veya birkaç konuşma sesini üretmekte sürekli olarak zorlanır. Hatalar genellikle tutarlıdır. Örneğin, /r/ sesi yerine /y/ veya /l/ sesini kullanabilir (“ayı” yerine “ayıy”, “arı” yerine “ayı”), /s/ sesini peltek çıkarabilir, /k/ sesi yerine /t/ sesini kullanabilir (“köpek” yerine “töpet”). Sesin yerine başka bir ses koyma (yer değiştirme), sesi söylememe (atlama), sesi bozarak çıkarma veya sese başka ses ekleme gibi hatalar görülebilir. articulation errors (e.g., lisp, /r/ sound)
• Sesbilgisel (Fonolojik) Bozukluk: Çocuk aslında sesleri tek tek doğru çıkarabiliyor olsa bile, konuşma içinde bu sesleri bir araya getirirken veya dilin ses kurallarını uygularken sistematik hatalar yapar. Bu hatalar genellikle belirli ses gruplarını etkileyen örüntüler şeklindedir. Örneğin, kelime sonlarındaki ünsüzleri söylememe (“kitap” yerine “kita”), bazı sesleri sürekli olarak başka seslerle değiştirme (tüm sürtünmeli sesleri -s,ş,f- durak sesiyle değiştirme gibi), kelime içindeki heceleri atlama veya iki ünsüzü yan yana getirememe (“tren” yerine “ten” gibi). phonological process errors

2. Akıcılık Bozuklukları: Konuşmanın hızı, ritmi ve akışındaki bozulmalardır.

• Kekemelik (Çocuklukta Başlayan Akıcılık Bozukluğu): Konuşma akışının seslerin (“b-b-baba”), hecelerin (“ba-ba-baba”) veya kısa kelimelerin (“ben-ben-ben”) tekrarlanması; seslerin normalden uzun süre çıkarılması (“ssssadece”); veya konuşmanın aniden, istemsiz olarak duraklaması (bloklar) şeklinde kesintiye uğramasıdır. Bazen bu takılmalara göz kırpma, kafa sallama gibi ek hareketler de eşlik edebilir. stuttering recap
• Hızlı-Bozuk Konuşma (Takifemi): Konuşma hızının aşırı derecede hızlı ve/veya düzensiz olmasıdır. Kişi heceleri yutabilir, kelimeleri birbirine katıştırabilir, uygun olmayan yerlerde duraklayabilir veya konuşma ritmi bozuk olabilir. Bu durum konuşmanın anlaşılmasını oldukça zorlaştırır. Kişi genellikle konuşmasının bu özelliğinin farkında değildir. cluttering

3. Ses Bozuklukları: Sesin üretimi veya niteliği ile ilgili sorunlardır. Sesin; * Kalitesi: Kısık, boğuk, çatallı, pürüzlü, nefesli veya gergin çıkması. * Perdesi: Yaşa ve cinsiyete uygun olmayan şekilde çok tiz (ince) veya çok pes (kalın) olması. * Şiddeti: Çok alçak (fısıltı gibi) veya çok yüksek (bağırır gibi) olması. * Rezonansı: Sesin burundan (genizsi) veya normalden farklı bir tınıda çıkması gibi sorunları içerir. Ses bozuklukları, ses tellerinin yanlış veya aşırı kullanımına (bağırma, çığlık atma sonucu oluşan ses teli kabarcıkları -nodül, polip- gibi), gırtlak yapısındaki sorunlara, nörolojik hastalıklara, enfeksiyonlara veya başka tıbbi durumlara bağlı olarak gelişebilir. voice disorders (quality, pitch, loudness)

4. Devinsel (Motor) Konuşma Bozuklukları: Konuşmayı üretmek için gerekli olan kas hareketlerinin planlanması, eşgüdümü veya uygulanmasındaki sinir sistemi temelli (nörolojik) sorunlardan kaynaklanır.

• Dizartri: Konuşma organlarındaki (dudak, dil, çene, yumuşak damak, gırtlak) kasların güçsüzlüğü, yavaşlığı, kontrolsüzlüğü veya eşgüdüm bozukluğu nedeniyle konuşmanın anlaşılırlığının bozulmasıdır. Sesletim hataları, konuşma hızında yavaşlama veya hızlanma, sesin zayıf veya tekdüze çıkması, genizden konuşma gibi belirtiler görülebilir. Beyin felci, kafa yaralanmaları, inme, bazı sinir veya kas hastalıkları gibi durumlarda ortaya çıkar. dysarthria (muscle weakness/incoordination)
• Konuşma Apraksisi: Konuşma kaslarında belirgin bir güçsüzlük olmamasına rağmen, beynin konuşma için gerekli olan karmaşık ve sıralı hareketleri planlama ve programlamada zorluk yaşamasıdır. Kişi ne söylemek istediğini bilir ancak ağzını, dilini, dudaklarını doğru pozisyona getirip doğru sırada hareket ettiremez. Konuşması tutarsız hatalar içerir (aynı kelimeyi farklı zamanlarda farklı şekillerde yanlış söyleyebilir), sesleri arar gibi bir hali olabilir ve konuşma hızı yavaşlayabilir. Çocukluk çağında görülen formuna Çocukluk Çağı Konuşma Apraksisi (ÇKA) denir. apraxia of speech (motor planning issue)

Konuşma Bozukluklarının Olası Nedenleri

Konuşma bozukluklarının altında yatan nedenler oldukça çeşitlidir:

• hearing loss İşitme Kaybı: Özellikle çocukluk çağında fark edilmeyen işitme kayıpları, konuşma seslerinin doğru öğrenilmesini engelleyerek konuşma sesi bozukluklarına yol açabilir.
• neurological conditions Nörolojik (Sinir Sistemi ile İlgili) Nedenler: Beyin felci, kafa travması, inme, Parkinson hastalığı, MS (Multipl Skleroz) gibi hastalıklar dizartri veya apraksiye neden olabilir. Tik bozuklukları da beyin işleyişiyle ilgilidir.
• developmental disorders Gelişimsel Farklılıklar: Dikkat Eksikliği ve Aşırı Hareketlilik Durumu, Otizm Dizgesi Bozukluğu, Zihinsel Gelişim Yetersizliği gibi durumlara konuşma ve dil sorunları sıkça eşlik edebilir.
• cleft palate/structural issues Yapısal Farklılıklar: Yarık damak-dudak gibi ağız ve yüz yapısındaki anatomik farklılıklar veya diş sorunları sesletimi etkileyebilir.
• genetic syndromes Kalıtsal Etmenler: Bazı konuşma bozukluklarında (kekemelik, bazı sesbilgisel bozukluklar) ailesel yatkınlık söz konusudur. Bazı genetik durumlar da konuşma sorunlarına yol açabilir.
• vocal misuse Sesin Yanlış veya Aşırı Kullanımı: Sürekli bağırmak, çığlık atmak veya sesi zorlamak ses tellerinde nodül, polip gibi oluşumlara neden olarak ses bozukluklarına yol açabilir.
• unknown causes Bilinmeyen Nedenler: Özellikle gelişimsel konuşma sesi bozukluklarının nedeni çoğu zaman tam olarak belirlenemeyebilir.

Değerlendirme ve Tanı: Dil ve Konuşma Sağaltımcısının (Terapistinin) Rolü 🗣️👂👩‍⚕️(SLP)

Çocuğunuzun veya bir yakınınızın konuşmasıyla ilgili endişeleriniz varsa, başvurmanız gereken birincil uzman Dil ve Konuşma Sağaltımcısıdır (Terapistidir). Bu uzmanlar, üniversitelerin Dil ve Konuşma Terapisi bölümlerinden mezun olmuşlardır ve insan iletişimi, dil ve konuşma bozukluklarının değerlendirilmesi ve sağaltımı (terapisi) konusunda özel eğitim almışlardır. SLP/DKT conducts assessment

Değerlendirme Süreci Genellikle Şunları İçerir:

1. case history Ayrıntılı Bilgi Alma: Çocuğun/bireyin doğumundan itibaren gelişim öyküsü, tıbbi geçmişi, işitme durumu, konuşma sorununun ne zaman ve nasıl başladığı, aile öyküsü gibi bilgiler alınır.
2. hearing screening İşitme Taraması: Konuşma sorunlarının temelinde işitme kaybı olup olmadığını anlamak için bir işitme taraması yapılır veya kişi bir işitme uzmanına (odyolog) yönlendirilir.
3. oral-motor exam Ağız-Yüz Yapısı ve Kaslarının İncelenmesi: Dudak, dil, çene, damak gibi konuşma organlarının yapısı ve hareketleri (gücü, hızı, eşgüdümü) değerlendirilir.
4. articulation tests Konuşma Seslerinin Değerlendirilmesi: Çocuğun/bireyin tüm konuşma seslerini (harfleri) tek tek, hecelerde, kelimelerde ve cümlelerde nasıl ürettiği çeşitli standart testler ve konuşma örnekleri aracılığıyla incelenir. Hata türleri (yerine koyma, atlama vb.) ve tutarlılığı belirlenir.
5. phonological assessment Sesbilgisel Becerilerin Değerlendirilmesi: Eğer sesbilgisel bozukluk şüphesi varsa, çocuğun ses kurallarını nasıl kullandığı, sesleri nasıl ayırt ettiği ve birleştirdiği değerlendirilir.
6. fluency assessment Konuşma Akıcılığının Değerlendirilmesi: Kekemelik veya hızlı-bozuk konuşma şüphesi varsa, konuşma hızı, ritmi, takılmaların türü, sıklığı ve şiddeti değerlendirilir.
7. voice assessment Sesin Değerlendirilmesi: Ses kalitesi, perdesi, şiddeti gibi özellikler hem dinleyerek hem de bazen özel araçlarla değerlendirilir.
8. intelligibility rating Anlaşılırlık Değerlendirmesi: Konuşmanın genel olarak ne kadar anlaşılabildiği belirlenir.
9. language screening/testing Dil Becerilerinin Değerlendirilmesi: Konuşma sorununun bir dil bozukluğundan ayırt edilmesi veya eşlik eden bir dil sorunu olup olmadığının anlaşılması için alıcı ve ifade edici dil becerileri de değerlendirilir.

Dil ve Konuşma Sağaltımcısı, değerlendirme sonuçlarına göre bir tanıya ulaşır ve gerekirse diğer uzmanlara (Kulak Burun Boğaz Hekimi, Çocuk Sinir Hekimi, Çocuk ve Ergen Ruh Hekimi, İşitme Uzmanı) yönlendirme yapabilir. referral to other specialists

Konuşma Bozukluklarının Sağaltımı (Terapisi): Hedefe Yönelik Çalışmalar 💪🎯🗣️

Konuşma bozukluklarının sağaltımı (terapisi) da yine Dil ve Konuşma Sağaltımcıları (DKT) tarafından yürütülür. Therapy provided by SLP/DKT Sağaltım planı, bozukluğun türüne, şiddetine, kişinin yaşına, motivasyonuna ve bireysel ihtiyaçlarına göre kişiye özel olarak hazırlanır. individualized therapy plan Sağaltım genellikle düzenli seanslar halinde yapılır ve ailenin/bireyin aktif katılımını gerektirir.

Sağaltım Yaklaşımlarından Örnekler:

• articulation/phonological therapy Konuşma Sesi Bozuklukları: Hedef sesin nasıl doğru çıkarılacağı öğretilir (sesletim sağaltımı), sesler arasındaki farkları dinleyerek ayırt etme çalışmaları yapılır, hatalı ses örüntüleri yerine doğruları öğretilir (sesbilgisel sağaltım). Öğrenilen doğru ses üretimi; hecelerde, kelimelerde, cümlelerde ve sonunda günlük konuşmada kullanma alıştırmaları ile pekiştirilir.
• fluency therapy Akıcılık Bozuklukları (Kekemelik): Konuşma hızını kontrol etme, nefesi düzenleme, seslere daha yumuşak başlama gibi akıcılığı artıran teknikler öğretilir. Ayrıca, kekemelik anını daha az gerginlikle, daha kontrollü bir şekilde atlatmayı sağlayan değiştirme teknikleri üzerinde çalışılır. Kekemeliğe eşlik eden olumsuz duygu ve düşüncelerle başa çıkma stratejileri de sağaltımın önemli bir parçasıdır.
• voice therapy Ses Bozuklukları: Sesi doğru ve sağlıklı kullanma alışkanlıkları (ses hijyeni) öğretilir. Ses tellerini zorlamadan, doğru nefes desteğiyle ses üretme egzersizleri yapılır. Sesin kalitesini, perdesini veya şiddetini iyileştirmeye yönelik özel sağaltım teknikleri kullanılır. Gerekirse Kulak Burun Boğaz Hekimi ile işbirliği yapılır.
• motor speech therapy / AAC Devinsel (Motor) Konuşma Bozuklukları: Konuşma kaslarının gücünü, hızını ve eşgüdümünü artırmaya yönelik egzersizler (Dizartri); konuşma hareketlerini planlama ve doğru sırada uygulama alıştırmaları (Apraksi); konuşma anlaşılırlığını artırmak için yavaş konuşma, abartılı sesletim gibi stratejiler öğretilir. İletişim çok zorsa, jestler, işaret dili veya teknolojik iletişim cihazları gibi alternatif ve destekleyici iletişim yöntemleri de kullanılabilir.

early intervention is important Erken müdahale, özellikle çocukluk çağında başlayan gelişimsel konuşma sesi bozuklukları ve kekemelik gibi durumlarda, sorunun kalıcı hale gelmesini önlemek ve daha iyi sonuçlar almak açısından çok önemlidir.

Çocuk ve Ergen Psikiyatristinin Rolü ve İşbirliği (Ankara Örneği – Doç. Dr. Büşra OLCAY ÖZ) 🧑‍⚕️🤝🗣️

Konuşma bozukluklarının birincil tanı ve sağaltımı Dil ve Konuşma Sağaltımcılarının uzmanlık alanı olsa da, Çocuk ve Ergen Ruh Hekimleri (Psikiyatristleri) de bu süreçte önemli bir rol oynayabilirler: psychiatrist’s role in coordination & comorbidities

• assessing comorbidities Eşlik Eden Durumların Değerlendirilmesi: Konuşma bozuklukları sıklıkla DEHB, Otizm Dizgesi Bozukluğu, Kaygı Bozuklukları, Öğrenme Güçlükleri gibi diğer nörogelişimsel veya ruhsal sorunlarla birlikte görülür. Çocuk ve Ergen Ruh Hekimi, bu eşlik eden durumları teşhis eder ve genel tedavi planına dahil eder.
• differential diagnosis Ayırıcı Tanı: Bazen konuşma sorunları (örneğin, Seçici Konuşmazlıkta olduğu gibi konuşmaktan tamamen kaçınma) altta yatan bir kaygı bozukluğunun veya başka bir psikiyatrik durumun birincil belirtisi olabilir. Ruh hekimi bu ayrımı yapmaya yardımcı olur.
• care coordination Tedavi Eşgüdümü: Özellikle birden fazla sorunu olan veya farklı uzmanlık alanlarından destek alması gereken çocuklarda (örneğin Otizm + konuşma gecikmesi), ruh hekimi tedavinin farklı bileşenleri arasındaki eşgüdümü sağlayabilir.
• referral to SLP/DKT Yönlendirme: Kendi değerlendirmesi sırasında konuşma bozukluğu şüphesi saptarsa, aileyi bir Dil ve Konuşma Sağaltımcısına yönlendirir.

Ankara Çocuk Psikiyatrisi Kliniği’nde Doç. Dr. Büşra OLCAY ÖZ, bir Çocuk ve Ergen Ruh Hekimi olarak, değerlendirdiği çocuklarda konuşma ve dil gelişimi alanlarını da dikkatle gözden geçirir. Eğer bir konuşma bozukluğu şüphesi varsa veya mevcut ruhsal/gelişimsel duruma konuşma zorlukları eşlik ediyorsa, Ankara’daki deneyimli ve güvendiği Dil ve Konuşma Sağaltımcıları ile işbirliği yapar ve aileleri doğru uzmana yönlendirir. Altta yatan psikiyatrik durumların tedavisini yönetirken, konuşma sağaltımı sürecini de takip eder ve destekler. Dr. Öz’s role in referral & collaboration with SLPs

Konuşma bozuklukları, bireyin kendini ifade etme yeteneğini ve başkalarıyla iletişimini etkileyerek sosyal, akademik ve duygusal zorluklara yol açabilir. impacts communication & life Ancak bu sorunların çoğu, doğru tanı ve zamanında başlayan, kişiye özel olarak planlanmış konuşma sağaltımı (terapisi) ile önemli ölçüde iyileştirilebilir veya yönetilebilir. SLP/DKT is primary professional therapy is effective Eğer kendinizde veya çocuğunuzda bir konuşma bozukluğundan şüpheleniyorsanız, bir Dil ve Konuşma Sağaltımcısına başvurarak değerlendirme yaptırmanız önemlidir. Gerekli durumlarda diğer tıp ve ruh sağlığı uzmanlarıyla işbirliği yapmak, en kapsamlı ve etkili desteği almanızı sağlayacaktır. multidisciplinary approach often needed ❤️✅💪