Sosyal Fobi

Yeni bir ortama girdiğinizde, bir sunum yapmanız gerektiğinde veya tanımadığınız insanlarla konuşmak zorunda kaldığınızda kalbinizin hızla çarptığını, ellerinizin terlediğini, yüzünüzün kızardığını hissettiğiniz oldu mu? Çoğumuz sosyal durumlarda zaman zaman hafif bir heyecan veya gerginlik yaşayabiliriz. 😊😳 Bu oldukça normaldir. Ancak bu gerginlik, başkaları tarafından olumsuz değerlendirileceğinize, yargılanacağınıza, küçük düşeceğinize veya reddedileceğinize dair yoğun ve ısrarcı bir korkuyla birleşiyor, bu korku nedeniyle sosyal ortamlardan kaçınmanıza veya bu ortamlarda aşırı sıkıntı yaşamanıza neden oluyorsa, durum basit bir heyecanın ötesinde, Sosyal Anksiyete Bozukluğu (SAB) (eski adıyla Sosyal Fobi) olabilir. 😨👥🚫

Sosyal Anksiyete Bozukluğu, kişinin yaşamını önemli ölçüde kısıtlayan, sosyal ilişkilerini, okul veya iş performansını olumsuz etkileyen, yaygın bir kaygı bozukluğudur. Bu durum asla “aşırı utangaçlık”, “çekingenlik” veya “kişilik zayıflığı” olarak görülmemelidir; altında yatan yoğun bir korku ve kaygı yatan, tedavi edilmesi gereken bir ruhsal rahatsızlıktır. İyi haber şu ki, SAB etkili tedavi yöntemleri (psikoterapi ve/veya ilaç tedavisi) ile başarıyla yönetilebilir ve kişi sosyal ortamlarda daha rahat ve güvende hissedebilir. 💪

Sosyal Anksiyete Bozukluğunun Belirtileri Nelerdir?

SAB’nin temelinde, kişinin başkaları tarafından incelenebileceği sosyal durumlarda olumsuz değerlendirilmekten (aptal, sıkıcı, beceriksiz, garip bulunmak gibi) veya kaygı belirtilerinin (kızarma, titreme, terleme) başkaları tarafından fark edilip küçük düşmekten yoğun bir şekilde korkması yatar. Kişi, bu korku nedeniyle ya bu tür sosyal durumlardan tamamen kaçınır ya da bu durumlara ancak yoğun bir kaygı ve sıkıntıyla katlanabilir.

Korkulan Sosyal Durumlar (Kişiden kişiye değişebilir):

• 🗣️👥🎤 Topluluk önünde konuşma yapmak, sunum yapmak.
• 👋🤝 Yeni insanlarla tanışmak, sohbet başlatmak veya sürdürmek.
• 🧑‍🏫👨‍💼 Otorite figürleriyle (öğretmen, müdür, patron) konuşmak.
• 🎉🧑‍🤝‍🧑 Partilere, davetlere, toplantılara veya diğer sosyal etkinliklere katılmak.
• 🍽️👀 Başkalarının önünde yemek yemek, içmek veya bir şeyler yapmak (örn. yazı yazmak).
• 🚻 Genel tuvaletleri kullanmak.
• 📞 Telefonla görüşme yapmak veya cevaplamak.
• İlgi odağı olmak.

Belirtiler (Korkulan Durumla Karşılaşıldığında veya Bu Durumu Beklerken):

• Fiziksel Belirtiler: Aniden ortaya çıkan ve kişiyi oldukça rahatsız eden bedensel tepkilerdir:
  • 😊🔥 Yüz kızarması
  • 땀 Aşırı terleme (özellikle avuç içlerinde)
  • 🥶 Titreme (ellerde, seste)
  • ❤️ Kalp çarpıntısı, kalbin hızla atması
  • 🌬️ Nefes darlığı, nefes almada güçlük
  • 🤢 Mide bulantısı, karın ağrısı veya “kelebekler uçuşması” hissi
  • 😵 Baş dönmesi, sersemlik hissi
  • 💪 Kaslarda gerginlik
• Bilişsel (Düşünsel) Belirtiler: Kişinin zihninden geçen olumsuz ve genellikle gerçekçi olmayan düşünceler:
  • 🤔💭❌ “Kesin rezil olacağım.”, “Herkes bana bakıp benimle dalga geçiyor.”, “Aptalca bir şey söyleyeceğim.”, “Ne diyeceğimi unutacağım.”, “Kaygılı olduğumu herkes anlayacak.”, “Beni sevmediler/beğenmediler.” gibi yoğun korku ve endişe içeren düşünceler. Kişi genellikle en kötü senaryoya odaklanır.
• Davranışsal Belirtiler: Korku ve kaygıyla başa çıkmak için sergilenen davranışlar:
  • 🚫🚶‍♀️ Kaçınma: En temel davranışsal belirtidir. Kişi korktuğu sosyal durumlardan mümkün olduğunca uzak durur (davetleri reddetme, sunum yapmaktan kaçma, derse katılmama vb.).
  • 👀🚫 Güvenlik Davranışları: Kişi korktuğu duruma katlanmak zorunda kaldığında, kaygısını azaltmak veya olumsuz değerlendirilmekten korunmak için bazı davranışlar sergileyebilir: Göz temasından kaçınmak, çok az konuşmak veya hiç konuşmamak, yüzünü gizlemeye çalışmak, sürekli telefonla ilgilenmek, yanında mutlaka güvendiği birini götürmek, rahatlamak için alkol kullanmak, söyleyeceklerini önceden defalarca prova etmek. Bu davranışlar kısa vadede rahatlatsa da uzun vadede kaygının sürmesine neden olur.

Sosyal Anksiyete Bozukluğu Neden Olur? Risk Faktörleri

SAB’nin gelişiminde genetik, biyolojik, psikolojik ve çevresel faktörlerin karmaşık bir etkileşimi rol oynar:

• 🧬 Genetik Yatkınlık: Ailede Sosyal Anksiyete Bozukluğu veya diğer kaygı bozuklukları olan kişilerde SAB geliştirme riski daha yüksektir.
• 🧠 Beyin Yapısı ve Kimyası: Beynin korku merkezi olan amigdalanın aşırı aktif olması veya serotonin gibi nörotransmitterlerin dengesindeki sorunlar rol oynayabilir.
• 😰 Mizaç: Çocukluktan itibaren “davranışsal inhibisyon” olarak adlandırılan; utangaç, çekingen, yeni ve yabancı durumlara karşı korkuyla yaklaşan bir mizaca sahip olmak önemli bir risk faktörüdür.
• negative social experiences bullying Öğrenilmiş Deneyimler: Geçmişte yaşanan olumsuz, utandırıcı veya aşağılayıcı sosyal deneyimler (örneğin, okulda sunum yaparken alay edilme, topluluk içinde küçük düşürülme, akran zorbalığına maruz kalma) sosyal durumların tehlikeli veya tehdit edici olarak algılanmasına neden olabilir.
• 👨‍👩‍👧‍👦 Ebeveyn Tutumları: Aşırı koruyucu, kontrolcü, eleştirel veya reddedici ebeveyn tutumları, çocuğun sosyal becerilerini geliştirmesini engelleyebilir ve sosyal ortamlara karşı güvensizlik veya kaygı geliştirmesine yol açabilir. Ebeveynin kendisinin sosyal kaygılı olması da model alma yoluyla etkili olabilir.
• 📉 Yetersiz Sosyal Beceriler: İletişim başlatma, sohbet sürdürme, kendini ifade etme, eleştiri alma gibi sosyal becerilerde eksiklik yaşayan kişiler, sosyal durumlarda daha fazla zorlanabilir ve kaygılanabilirler.

Sosyal Anksiyetenin Hayata Etkileri

Tedavi edilmeyen Sosyal Anksiyete Bozukluğu, kişinin yaşamının birçok alanını olumsuz etkileyebilir:

• 📉🏫🚫💼🚫 Akademik ve Mesleki Yaşam: Derse katılamama, sunum yapamama, grup çalışmalarından kaçınma nedeniyle okul başarısında düşüş; iş toplantılarında konuşamama, kendini gösterememe, terfi fırsatlarını kaçırma, iş görüşmelerinde zorlanma nedeniyle kariyerde ilerleyememe.
• 💔🧑‍🤝‍🧑🚫 loneliness Sosyal Yaşam: Yeni insanlarla tanışmaktan ve arkadaşlık kurmaktan kaçınma, mevcut ilişkileri sürdürmede zorluk, romantik ilişki kuramama, sonuç olarak yalnızlık ve sosyal izolasyon.
• 😔 substance use risk Duygusal Yaşam: Sürekli kaygı ve kaçınma nedeniyle düşük benlik saygısı, yetersizlik hissi, depresyon geliştirme riskinde artış. Bazı kişiler kaygıyla başa çıkmak için alkol veya madde kullanımına yönelebilir.
• Genel Yaşam Kalitesinde Düşüş: Kişinin sosyal ve mesleki potansiyelini tam olarak gerçekleştirememesi, hayattan keyif alamaması, sürekli bir endişe ve kısıtlanmışlık hissi içinde yaşaması.

Tanı ve Değerlendirme

Eğer yukarıdaki belirtileri yaşıyorsanız ve bu durum hayatınızı olumsuz etkiliyorsa, bir ruh sağlığı uzmanına (Psikiyatrist veya Klinik Psikolog) başvurmanız önemlidir. Uzman, yapacağı detaylı klinik görüşme ile:

• Yaşadığınız korkuları, kaygıları ve kaçındığınız durumları öğrenir.
• Belirtilerin ne zaman başladığını, ne kadar süredir devam ettiğini, şiddetini ve işlevselliğiniz üzerindeki etkisini değerlendirir.
• Gerekirse standart anksiyete değerlendirme ölçekleri kullanır.
• Belirtilerin başka bir tıbbi durumdan (örn: tiroid hastalığı), madde kullanımından veya başka bir ruhsal bozukluktan (örn: Agorafobi, Panik Bozukluk, Yaygın Anksiyete Bozukluğu, Çekingen Kişilik Bozukluğu, Otizm Spektrum Bozukluğu) kaynaklanıp kaynaklanmadığını ayırt eder (ayırıcı tanı).

Sosyal Anksiyete Bozukluğu Tedavisi: Kaygıyı Yönetmek Mümkün!

Sosyal Anksiyete Bozukluğu, tedaviye oldukça iyi yanıt veren bir durumdur. En etkili tedavi yöntemleri şunlardır:

1. 🛋️🗣️ Psikoterapi: Genellikle tedavinin temelini oluşturur ve sıklıkla ilk tercih edilen yöntemdir.
   • Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): SAB tedavisinde altın standart olarak kabul edilir ve etkinliği sayısız araştırmayla kanıtlanmıştır. BDT seanslarında şunlar yapılır:
     • Psiko-eğitim: Kişiye SAB ve kaygının doğası hakkında bilgi verilir.
     • Bilişsel Yeniden Yapılandırma: Sosyal durumlara ilişkin olumsuz otomatik düşünceler (“Kesin rezil olacağım”, “Herkes beni izliyor ve yargılıyor”) fark edilir, bunların gerçekçiliği sorgulanır ve daha gerçekçi, işlevsel düşüncelerle değiştirilir. 🤔➡️😌
     • Maruz Bırakma (Exposure): Tedavinin en kritik bileşenidir. Terapist rehberliğinde, kişinin korktuğu sosyal durumlarla (önce daha az kaygı verenden başlayarak) aşamalı, sistematik ve güvenli bir şekilde yüzleşmesi sağlanır. Bu yüzleşme, kişinin korktuğu sonuçların aslında gerçekleşmediğini görmesine ve kaygısının zamanla azalmasına yardımcı olur. Kaçınma davranışları kırılır. 🚶‍♀️➡️👥➡️🎤 exposure therapy is key!
     • Sosyal Beceri Eğitimi: Gerekli durumlarda iletişim başlatma, sohbet sürdürme, kendini ifade etme, eleştiriyle başa çıkma gibi sosyal beceriler öğretilir ve rol canlandırmalarla pratik edilir. social skills training
   • Kabul ve Kararlılık Terapisi (ACT): Kaygılı düşünce ve duygularla savaşmak yerine onları kabul etmeye ve kişinin değerleri doğrultusunda sosyal katılımını artırmaya odaklanır.
   • Grup Terapisi: Benzer sorunları yaşayan diğer bireylerle bir araya gelerek deneyim paylaşmak, destek almak ve sosyal becerileri güvenli bir ortamda pratik etmek için faydalı olabilir. group therapy
2. 💊 İlaç Tedavisi: Özellikle orta ve şiddetli SAB vakalarında veya psikoterapinin tek başına yeterli gelmediği durumlarda bir Psikiyatrist tarafından önerilebilir ve yönetilir.
   • Antidepresanlar (SSRI veya SNRI Grubu): Sosyal kaygıyı, kaçınma davranışlarını ve eşlik eden depresif belirtileri azaltmada genellikle ilk tercih edilen ilaçlardır. Etkileri birkaç hafta içinde başlar ve genellikle uzun süreli (aylarca, bazen yıllarca) kullanımları gerekir. antidepressants (SSRIs/SNRIs)
   • Beta Blokerler: Özellikle performans kaygısının (topluluk önünde konuşma, sınav vb.) belirgin olduğu durumlarda, sadece olay öncesinde fiziksel belirtileri (çarpıntı, titreme) kontrol altına almak için kullanılabilirler. beta-blockers for performance anxiety
   • Benzodiazepinler: Hızlı etki gösterip kaygıyı azaltsalar da, bağımlılık potansiyelleri yüksek olduğu için SAB’nin uzun süreli tedavisinde genellikle önerilmezler. Çok nadir durumlarda kısa süreli veya ihtiyaç halinde doktor kontrolünde kullanılabilirler. benzodiazepines used cautiously
3. Kombine Tedavi: Birçok kişi için psikoterapi (özellikle BDT) ve ilaç tedavisinin birlikte kullanılması en iyi ve en kalıcı sonuçları vermektedir.

Ankara’da Çocuk ve Ergenlerde Sosyal Anksiyete Tedavisi (Doç. Dr. Büşra OLCAY ÖZ)

Sosyal Anksiyete Bozukluğu sıklıkla çocukluk veya ergenlik döneminde başlar. Bu yaş grubunda belirtiler; okula gitmeyi reddetme, sınıfta konuşmaktan veya soru sormaktan çekinme, arkadaşlarıyla etkileşime girmeme, oyunlara katılmama, sessiz kalma, fiziksel şikayetler (karın ağrısı, baş ağrısı) şeklinde ortaya çıkabilir. Bu durumun normal utangaçlıktan ayırt edilmesi ve erken müdahale edilmesi çok önemlidir. SAD in youth

Ankara Çocuk Psikiyatrisi Kliniği’nde Doç. Dr. Büşra OLCAY ÖZ, çocuk ve ergenlerde Sosyal Anksiyete Bozukluğu ve diğer kaygı bozukluklarının tanısı ve tedavisi konusunda uzmanlaşmış bir Çocuk ve Ergen Psikiyatristidir. Klinikte yapılan değerlendirmede:

• Çocuğun/gencin sosyal ortamlardaki davranışları, korkuları ve kaçınmaları detaylıca incelenir.
• Aileden ve (izinle) okuldan bilgi alınır.
• Belirtilerin normal utangaçlık sınırlarını aşıp aşmadığı ve altta yatan başka bir sorun olup olmadığı (örn: OSB, Seçici Mutizm) değerlendirilir.
• Tanı konulduğunda, tedavi planı genellikle BDT temelli psikoterapiyi önceliklendirir. Doç. Dr. Öz, aileleri bu konuda Ankara’daki çocuk ve ergenlerle çalışma deneyimi olan yetkin terapistlere yönlendirir. ➡️🛋️(Child/Adolescent CBT)
• Gerekli durumlarda (belirtiler çok şiddetliyse veya terapiye yeterli yanıt alınamazsa) ilaç tedavisi seçeneğini aile ile birlikte değerlendirir, başlar ve takibini yapar.
• Tedavi sürecinde aileye yönelik danışmanlık ve okul ile işbirliği de önemli bir yer tutar. 👨‍👩‍👧‍👦🏫

Sosyal Anksiyete Bozukluğu (Sosyal Fobi), kişinin yaşamını sessizce ele geçirebilen ve potansiyelini gerçekleştirmesini engelleyen zorlayıcı bir durumdur. Ancak bu, başa çıkılamaz bir kader değildir. 💪✨ Utangaçlığın çok ötesinde, yoğun bir korku ve kaçınma yaşadığınızı fark ediyorsanız, profesyonel yardım almaktan çekinmeyin. ✅❤️ Etkinliği kanıtlanmış tedavi yöntemleri (özellikle Bilişsel Davranışçı Terapi ve gerektiğinde ilaç tedavisi) ile sosyal kaygınızı yönetmeyi öğrenebilir, korktuğunuz durumlarla yüzleşebilir, daha rahat ilişkiler kurabilir ve hayatınızı kısıtlamadan yaşayabilirsiniz. İyileşme mümkündür!