Yeme Sorunları

“Ben bunu yemem!”, “Sadece makarna istiyorum!”, “Bu yeşil, ıyy!”, “Acıkmadım!”… Çocuğunuzun yemek masasında sergilediği bu tür tepkiler size tanıdık geliyor mu? Çocukların yeme alışkanlıkları, ebeveynler için en sık karşılaşılan endişe kaynaklarından biridir. 🍽️😟 Kimi çocuk aşırı seçici davranır, kimi yeni yiyecekleri denemekten korkar, kimi çok yavaş yer veya iştahsızdır, kimi içinse yemek saatleri tam bir mücadele alanına dönüşür.

Öncelikle belirtmek gerekir ki, özellikle okul öncesi ve erken okul çağında çocukların yeme davranışlarında bazı zorluklar yaşaması oldukça yaygındır ve genellikle gelişimsel sürecin normal bir parçasıdır. Ancak, bu “yeme sorunları”, çocuğun büyümesini, gelişmesini, sağlığını veya ailenin günlük yaşamını olumsuz etkilemeye başladığında, daha dikkatli bir yaklaşım ve bazen de profesyonel destek gerekebilir. Bu yazı, çocukluk çağında sık görülen yeme sorunlarını anlamanıza, olası nedenlerini keşfetmenize ve bu zorluklarla başa çıkmanıza yardımcı olacak pratik öneriler sunmayı amaçlamaktadır.

Sık Görülen Çocukluk Çağı Yeme Sorunları Nelerdir?

“Yeme sorunları” geniş bir kavramdır ve klinik bir “Yeme Bozukluğu” (Anoreksiya, Bulimia gibi) tanısı almayan ancak yine de zorluk yaratan çeşitli durumları içerir:

• 🥕🥦 Besin Seçiciliği (Picky Eating): Belki de en sık rastlanan durumdur. Çocuğun kabul ettiği yiyecek çeşitliliği çok sınırlıdır. Genellikle sadece belirli türdeki (makarna, pilav, köfte gibi), belirli renkteki veya belirli dokudaki yiyecekleri yer. Yeni yiyecekleri denemeyi veya daha önce sevdiği bir yiyeceği yemeyi reddeder. Bu durum genellikle 1.5-2 yaşlarında belirginleşir ve çoğu çocukta zamanla azalır.
• ❓ Food Neophobia (Yeni Yiyecek Korkusu): Besin seçiciliğinin daha spesifik bir şeklidir. Çocuk, daha önce hiç tatmadığı, görmediği yiyeceklere karşı belirgin bir korku ve kaçınma tepkisi gösterir.
• <0xF0><0x9F><0xA7><0x84> texture/smell Duyusal Temelli Yeme Sorunları: Bazı çocuklar yiyeceklerin tadına, kokusuna, dokusuna (pütürlü, yapışkan, sert vb.), sıcaklığına veya görünümüne karşı aşırı hassasiyet gösterebilirler. Bu nedenle belirli yiyecekleri (örneğin sebzeler, bazı meyveler, et) yemeyi reddedebilirler. Bu durum bazen Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) veya Duyusal İşlemleme Bozukluğu olan çocuklarda daha belirgin olabilir.
• 📉 İştahsızlık / Yavaş Yeme: Çocuğun genel olarak yemeğe karşı isteksiz olması, çok küçük porsiyonlarla doyması veya yaşıtlarına göre çok daha yavaş yemek yemesi durumudur. Bazen altta yatan tıbbi bir neden veya psikolojik bir faktör olabilir.
• 🙅‍♀️ resisting mealtime Yemek Zamanı Davranış Sorunları: Yemek saatlerinin bir güç mücadelesine dönüştüğü durumlardır. Çocuk masaya oturmayı reddedebilir, yemekle oynayabilir, yiyecekleri fırlatabilir, ağlayabilir, pazarlık yapmaya çalışabilir veya öfke nöbetleri geçirebilir.
• ** Oral-Motor ve Yutma Güçlükleri:** Daha nadir görülmekle birlikte, çocuğun ağız kaslarını kullanma (çiğneme) veya yutma becerilerindeki sorunlar nedeniyle özellikle katı veya belirli kıvamlardaki yiyecekleri yemekte zorlanması durumudur. Bu durum mutlaka bir uzman (Dil ve Konuşma Terapisti, Çocuk Doktoru) tarafından değerlendirilmelidir.

Çocuklarda Yeme Sorunlarının Olası Nedenleri

Çocuğunuzun yemekle ilgili zorluk yaşamasının altında birçok farklı neden yatabilir:

• Gelişimsel Evre: Özellikle 1-3 yaş arası çocuklar, bağımsızlıklarını kazanmaya ve kendi kontrollerini sağlamaya çalışırlar. Yemek zamanları, bu “güç mücadelesinin” yaşandığı alanlardan biri olabilir. “Hayır” demek, yemek seçmek bu dönemin bir parçası olabilir.
• Mizaç: Bazı çocuklar doğuştan daha temkinli, yeniliklere karşı daha dirençli veya duyusal olarak daha hassas bir yapıya sahip olabilirler. Bu durum yeni yiyecekleri denemelerini zorlaştırabilir.
• Duyusal İşlemleme Farklılıkları: Tat, koku, doku gibi duyusal bilgileri beyinlerinin farklı işlemesi, bazı yiyecekleri aşırı itici bulmalarına neden olabilir.
• learned behavior Öğrenilmiş Davranışlar: Geçmişteki deneyimler yeme alışkanlıklarını şekillendirir. Örneğin, yemek yemesi için sürekli baskı gören veya zorlanan bir çocuk, yemeğe karşı olumsuz bir tutum geliştirebilir. Yemeklerin ödül (“Yemeğini bitirirsen çikolata var”) veya ceza (“Yemeğini yemezsen parka gidemezsin”) olarak kullanılması da sağlıksız alışkanlıklara yol açabilir. Bazen çocuklar ilgi çekmek için de yemek yemeyi reddedebilirler.
• modeling parents Model Alma: Çocuklar ebeveynlerini taklit ederler. Eğer ebeveynler de seçici yiyorsa veya yemekler hakkında olumsuz konuşuyorsa, çocuk da benzer davranışlar sergileyebilir.
• negative experience Olumsuz Deneyimler: Geçmişte yemek yerken boğulma tehlikesi atlatmak, kusmak, zorla yedirilmek gibi travmatik veya nahoş bir deneyim yaşamak, çocuğun yemeğe karşı korku veya isteksizlik geliştirmesine neden olabilir.
• medical causes Tıbbi Nedenler: Gıda alerjileri veya intoleransları, gastroözofageal reflü, kronik kabızlık, diş çıkarma ağrısı, bazı vitamin veya mineral eksiklikleri (demir, çinko), kronik hastalıklar veya bazı ilaçların yan etkileri iştahı veya belirli yiyecekleri tolere etmeyi etkileyebilir.
• ADHD/ASD link Nörogelişimsel Farklılıklar: Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) olan çocuklar masada oturmakta zorlanabilir, dikkatleri kolay dağılabilir. Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) olan çocuklar ise genellikle rutinlere aşırı bağlıdırlar, duyusal hassasiyetleri vardır ve sınırlı sayıda yiyeceği kabul etme eğilimindedirler.

Olumlu Yeme Alışkanlıkları İçin Ebeveynlere Öneriler 👨‍👩‍👧‍👦🍽️❤️

Çocuğunuzun sağlıklı yeme alışkanlıkları kazanmasına yardımcı olmak ve yemek zamanı stresini azaltmak için deneyebileceğiniz bazı stratejiler:

1. Pleasant mealtime atmosphere Pozitif ve Sakin Yemek Ortamı Yaratın: Yemek zamanlarını bir savaş alanı olmaktan çıkarın. Sakin, keyifli bir atmosfer oluşturmaya çalışın. Yemek sırasında televizyonu, tableti veya telefonu kapatın ve ailece sohbet etmeye odaklanın.
2. routine & structure Düzenli Öğün Saatleri Belirleyin: Belirli yemek ve ara öğün saatleri oluşturun ve bunlara mümkün olduğunca sadık kalın. Öğün aralarında (özellikle yemeğe yakın saatlerde) abur cubur veya aşırı sıvı tüketimini sınırlayın ki çocuk ana öğüne aç otursun.
3. division of responsibility “Ebeveyn Sunar, Çocuk Seçer” İlkesini Benimseyin: Bu, beslenme uzmanı Ellyn Satter tarafından geliştirilen popüler bir modeldir. Sizin sorumluluğunuz, ne zaman (öğün saatleri), nerede (genellikle masa) ve hangi sağlıklı yiyeceklerin sunulacağını belirlemektir. Çocuğunuzun sorumluluğu ise, önüne konulan sağlıklı seçeneklerden hangisini ve ne kadar yiyeceğine kendisinin karar vermesidir.
4. avoid pressure Baskı Yapmaktan Kaçının: “Bir kaşık daha al”, “Tabağını bitirmeden kalkamazsın”, “Bak herkes yiyor sen de ye” gibi zorlayıcı ifadelerden, pazarlık yapmaktan veya tehdit etmekten kaçının. Baskı, çocuğun yemeğe karşı daha da olumsuz bir tutum geliştirmesine neden olur.
5. repeated exposure Yeni Yiyecekleri Sabırla ve Tekrarlayarak Sunun: Bir çocuğun yeni bir yiyeceği kabul etmesi ortalama 10-15 deneme gerektirebilir. Pes etmeyin! Yeni yiyeceği küçük bir porsiyonda, sevdiği bir yiyeceğin yanında, farklı pişirme yöntemleriyle veya eğlenceli sunumlarla tekrar tekrar sunun ama yemesi için zorlamayın. Sadece denemesi için teşvik edebilirsiniz.
6. modeling healthy eating İyi Bir Rol Model Olun: Siz de sofrada çeşitli ve sağlıklı yiyecekleri keyifle yiyin. Yiyecekler hakkında olumlu konuşun (“Bu brokoli ne kadar lezzetli!”).
7. avoid using food as reward/punishment Yemekleri Ödül veya Ceza Aracı Yapmayın: Yemeği bitirirse ödül vermek veya yemezse ceza vermek, yiyeceklere yanlış anlamlar yükler ve sağlıklı beslenme alışkanlıklarının gelişimini engeller.
8. appropriate portions Yaşına Uygun Porsiyonlar Sunun: Çocuğun midesi küçüktür. Tabağını aşırı doldurmak yerine küçük porsiyonlarla başlayın, isterse tekrar alabileceğini belirtin. Kendi açlık ve tokluk sinyallerini dinlemesine izin verin.
9. involvement in food prep Çocuğu Sürece Dahil Edin: Yaşına uygun şekilde market alışverişine, menü planlamaya veya yemeğin hazırlanmasına (sebzeleri yıkama, salatayı karıştırma gibi basit görevler) katılmasına izin vermek, yiyeceklere karşı ilgisini artırabilir.
10. focus on eating Dikkat Dağıtıcıları Ortadan Kaldırın: Yemek sırasında oyuncak, kitap, tablet, televizyon gibi dikkat dağıtıcı unsurları kaldırarak çocuğun yemeğine odaklanmasına yardımcı olun.

Ne Zaman Profesyonel Yardım Gerekir?

Yukarıdaki önerilere rağmen çocuğunuzun yeme sorunları devam ediyorsa veya aşağıdaki durumlar söz konusuysa, bir uzmana danışmanız önemlidir:

• 📉 growth concerns Kilo Kaybı veya Yetersiz Kilo Alımı: Çocuğunuz persentil eğrisinde sürekli olarak düşüş gösteriyorsa veya yaşına göre kilo alımı yetersizse.
• nutritional deficiencies Beslenme Yetersizliği Belirtileri: Doktorunuz kansızlık, vitamin eksikliği gibi durumlar tespit ettiyse.
• extreme restriction Aşırı Kısıtlı Beslenme: Çocuk sadece 5-10 çeşit yiyecek tüketiyor ve temel besin gruplarından (protein, karbonhidrat, yağ, vitamin, mineral) yeterince alamıyorsa.
• social impact Sosyal Etki: Yeme sorunları nedeniyle aile dışı ortamlarda (okul, misafirlik, restoran) yemek yiyemiyor, sosyal aktivitelere katılamıyorsa.
• high family stress Aşırı Aile Stresi: Yemek zamanları sürekli bir çatışma ve stres kaynağı haline geldiyse ve aile içi ilişkiler bozuluyorsa.
• physical symptoms (gagging, vomiting) Fiziksel Belirtiler: Yemek yerken sürekli öğürme, kusma, yutma güçlüğü veya boğulma hissi yaşıyorsa.
• underlying condition suspicion Altta Yatan Durum Şüphesi: Yeme sorununun altında tıbbi (alerji, sindirim sorunu), gelişimsel (OSB, DEHB) veya psikolojik (aşırı kaygı, ARFID şüphesi, depresyon) bir neden olabileceğini düşünüyorsanız.

Başvurulacak Uzmanlar:

• 🩺 Çocuk Doktoru: İlk başvuru noktasıdır. Çocuğun büyüme ve gelişimini takip eder, fiziksel muayene yapar, gerekli testleri ister ve tıbbi nedenleri dışlar veya tedavi eder. Gerekirse diğer uzmanlara yönlendirir.
• 🥗 Diyetisyen (Pediatrik): Çocuğun beslenme durumunu detaylı değerlendirir, eksiklikleri belirler, yaşına ve ihtiyacına uygun, dengeli bir beslenme planı oluşturur. Seçici yeme gibi durumlarda aileye pratik stratejiler sunar.
• 🗣️<0xF0><0x9F><0xA7><0x84> Dil ve Konuşma Terapisti: Ağız yapısı, çiğneme ve yutma fonksiyonlarını değerlendirir ve bu alanlarda sorun varsa terapi uygular.
• 🤸‍♂️✋ Ergoterapist (Pediatrik): Özellikle duyusal hassasiyetleri veya ince motor beceri sorunları olan çocuklarda yeme becerilerini desteklemek için çalışır.
• 🛋️ Klinik Psikolog: Yemek zamanı davranış sorunları, yeme ile ilgili kaygılar, ebeveyn tutumları gibi psikolojik faktörler üzerine çalışır, davranışçı terapiler veya oyun terapisi uygulayabilir.
• 🧑‍⚕️(Child Psych)✅ Çocuk ve Ergen Psikiyatristi: En kapsamlı değerlendirmeyi yapar. Yeme sorununun altında yatan olası ruhsal (ARFID, Anksiyete, Depresyon vb.) veya nörogelişimsel (OSB, DEHB vb.) bozuklukların tanısını koyar, ayırıcı tanıyı yapar. Tedavi planını koordine eder, diğer uzmanlara yönlendirir ve gerekirse altta yatan durum için ilaç tedavisi düzenler.

Ankara’da Çocukluk Çağı Yeme Sorunlarına Yaklaşım (Doç. Dr. Büşra OLCAY ÖZ)

Çocukluk çağı yeme sorunları, basit bir seçicilikten ciddi bir yeme bozukluğuna kadar geniş bir yelpazede yer alabilir. Altta yatan nedeni doğru anlamak ve uygun müdahaleyi planlamak uzmanlık gerektirir. Ankara Çocuk Psikiyatrisi Kliniği’nde Doç. Dr. Büşra OLCAY ÖZ, yeme sorunları yaşayan çocukların değerlendirilmesinde bütüncül bir yaklaşım benimsemektedir.

Değerlendirme sürecinde sadece çocuğun ne yiyip ne yemediğine değil; genel fiziksel sağlığına (gerekirse Çocuk Doktoru ile konsültasyon yaparak), büyüme ve gelişimine, mizaç özelliklerine, duyusal hassasiyetlerine, aile içi dinamiklere ve olası eşlik eden ruhsal veya nörogelişimsel durumlara (ARFID, OSB, DEHB, Kaygı Bozuklukları gibi) detaylı olarak bakılır.

Doç. Dr. Öz, değerlendirme sonucunda sorunun kaynağına ve şiddetine göre:

• Aileye detaylı bilgi ve danışmanlık sağlar.
• Evde uygulanabilecek davranışsal stratejiler önerir.
• Gerekli durumlarda diyetisyen, ergoterapist, dil ve konuşma terapisti veya klinik psikolog gibi diğer uzmanlara yönlendirme yapar ve tedavi sürecini koordine eder.
• Eğer altta yatan ve tedavi gerektiren bir psikiyatrik bozukluk saptanırsa, bu duruma yönelik tedavi planını (gerekirse ilaç tedavisi dahil) oluşturur ve uygular.

Çocuğunuzun yeme alışkanlıkları konusunda ciddi endişeleriniz varsa ve uyguladığınız yöntemler işe yaramıyorsa, kliniğimizde yapılacak kapsamlı bir değerlendirme ile sorunun altında yatan nedenleri anlayabilir ve çocuğunuza özel, multidisipliner bir çözüm planı oluşturabiliriz.

Çocukluk çağı yeme sorunları ebeveynler için oldukça stresli ve endişe verici olabilir. ❤️🍽️😟 Ancak unutmayın ki, bu sorunların birçoğu gelişimsel sürecin bir parçasıdır ve doğru yaklaşımlarla, sabırla ve tutarlılıkla aşılabilir. 💪👍 Önemli olan, yemek zamanlarını bir savaş alanı olmaktan çıkarıp, çocuğunuza sağlıklı beslenme alışkanlıkları kazandırırken aynı zamanda yiyeceklerle olumlu bir ilişki kurmasına yardımcı olmaktır. Belirtiler şiddetliyse, çocuğunuzun büyümesini etkiliyorsa veya altta yatan başka bir sorundan şüpheleniyorsanız, profesyonel yardım almaktan çekinmeyin. Erken ve doğru müdahale, çocuğunuzun hem fiziksel hem de ruhsal sağlığı için en iyisidir. ✅😊🥗👨‍👩‍👧‍👦