Nörogelişimsel Bozukluklar

Her çocuk eşsizdir ve kendi gelişim hızında ilerler. Ancak bazı çocuklarımızın beyinlerinin gelişme ve çalışma biçimi, yaşıtlarından belirgin farklılıklar gösterebilir. Bu farklılıklar nedeniyle çocuklar; öğrenme, iletişim kurma, dikkatini yöneltme, davranışlarını düzenleme veya bedensel hareketlerini eşgüdümleme gibi alanlarda, yaşamın erken dönemlerinde başlayan ve genellikle kalıcı olan zorluklar yaşayabilirler. 🧠≠ gelişim çeşitliliği İşte beyin gelişimindeki bu farklılıklardan kaynaklanan ve kişinin günlük yaşamını, okul başarısını, toplumsal ilişkilerini önemli ölçüde etkileyen bu durumlara genel olarak Nörogelişimsel Bozukluklar adı verilir. erken başlangıç beyin temelli

Bu durumların, çocuğun veya ailenin bir hatası, ihmali veya yetiştirme biçimindeki bir kusur olmadığını en başta kuvvetle vurgulamak gerekir. Bunlar, tamamen beyin yapısı ve işleyişindeki biyolojik temelli farklılıkların bir sonucudur. not fault, neurological difference Bu farklılıkları doğru anlamak, erken dönemde fark etmek ve çocuğun ihtiyaçlarına uygun desteği sağlamak, onun kendi potansiyeline ulaşması ve toplum içinde anlamlı bir yaşam sürmesi için büyük önem taşır. Bu yazıda, nörogelişimsel bozukluklar başlığı altında toplanan başlıca durumları ve genel özelliklerini sadece Türkçe sözcükler ve ifadeler kullanarak ele alacağız.

Nörogelişimsel Bozukluklar Başlıca Grupları Nelerdir? ☂️

Bu geniş başlık altında yer alan başlıca bozukluk grupları ve kısa açıklamaları şöyledir:

• Zihinsel Gelişim Yetersizliği: Hem zihinsel işlevlerde (akıl yürütme, sorun çözme, tasarlama, soyut düşünme, yargılama, okulda veya deneyimlerden öğrenme gibi) hem de bireyin yaşına ve içinde yaşadığı toplumun beklentilerine uygun olarak bağımsız yaşama ve toplumsal sorumluluklarını yerine getirme becerilerini içeren uyumsal davranışlarda (kavramsal, toplumsal ve uygulamalı alanlarda) belirgin yetersizlikler bulunması durumudur. Bu yetersizlikler gelişimsel evrede başlar. zihinsel ve uyumsal işlevlerde yetersizlik
• İletişim Alanındaki Güçlükler: Dil, konuşma veya iletişimin toplumsal yönlerinde yaşanan zorlukları kapsar:
  • Dil Alanında Güçlük: Kişinin yaşına göre dilin anlaşılması (alıcı dil) veya kullanılması (ifade edici dil – kelime dağarcığı, cümle kurma) becerilerinde sürekli ve belirgin zorluklar yaşaması.
  • Konuşma Sesi Alanında Güçlük: Yaşına uygun konuşma seslerini (harfleri) doğru ve anlaşılır bir biçimde çıkaramama, sürekli olarak sesleri karıştırma veya atlama durumu.
  • Çocuklukta Başlayan Akıcılık Alanında Güçlük (Kekemelik): Konuşmanın olağan akıcılığında ve zamanlama örüntüsünde belirgin bozulmalar olması (ses, hece veya kısa sözcük tekrarları, sesleri uzatma, konuşma sırasında takılmalar veya duraklamalar).
  • Toplumsal (İletişimsel) Kullanım Alanında Güçlük: Sözel veya sözel olmayan iletişimi (sohbette sıra alma, konuya uygun konuşma, karşısındakinin niyetini veya imalarını anlama, beden dilini yorumlama gibi) toplumsal bağlama uygun şekilde kullanmada sürekli zorluklar yaşama.
• Otizm Dizgesi İçindeki Bozukluk: İki temel alanda kendini gösteren karmaşık bir nörogelişimsel farklılıktır:
  1. Toplumsal İletişim ve Etkileşimde Sürekli Yetersizlikler: Başkalarıyla karşılıklı toplumsal-duygusal ilişki kurmada (sohbet etme, duyguları paylaşma), sözel olmayan iletişim davranışlarında (göz ile iletişim kurma, jestleri, yüz ifadelerini anlama ve kullanma) ve ilişki geliştirme, sürdürme ve anlama (arkadaşlık kurma, hayali oyun oynama) konularında belirgin zorluklar.
  2. Sınırlı, Tekrarlayıcı Davranışlar, İlgiler veya Etkinlikler: Basmakalıp veya tekrarlayıcı bedensel hareketler (el çırpma, sallanma), nesneleri tekrarlayıcı biçimde kullanma veya konuşma tekrarları; aynılıkta ısrarcılık, günlük işleyişe sıkı sıkıya bağlılık, küçük değişikliklere aşırı tepki verme; konu veya yoğunluk açısından sıra dışı olan sınırlı, takıntılı ilgiler; duyusal uyaranlara (ses, ışık, doku, ağrı, ısı) karşı aşırı ya da az tepki verme veya olağandışı duyusal ilgiler. otizm dizgesi (iletişim/etkileşimde ve davranış/ilgilerde farklılıklar)
• Dikkat Eksikliği ve Aşırı Hareketlilik Durumu: Kişinin yaşına ve gelişim düzeyine uymayan, sürekli ve işlevselliği bozan dikkatini vermede ve sürdürmede güçlük (kolayca dikkatin dağılması, unutkanlık, eşyalarını kaybetme, başladığı işi bitirememe, dağınıklık) ve/veya aşırı bedensel hareketlilik (yerinde duramama, koşturma, çok konuşma) ve dürtüsellik (sonunu düşünmeden hareket etme, sırasını bekleyememe, söz kesme) örüntüsüdür. dikkat eksikliği aşırı hareketlilik dürtüsellik
• Belirli Öğrenme Alanındaki Güçlükler: Kişinin zeka düzeyi normal olmasına ve standart bir eğitim almasına rağmen, belirli akademik becerileri öğrenme ve kullanmada belirgin ve kalıcı zorluklar yaşamasıdır. En sık görülenleri: Okuma alanında güçlük (Disleksi), Yazılı anlatım alanında güçlük (Disgrafi) ve Sayısal-matematiksel alanda güçlük (Diskalkuli). belirli öğrenme alanlarında güçlük (okuma, yazma, matematik)
• Devinsel (Motor) Alandaki Güçlükler:
  • Gelişimsel Eşgüdüm Alanında Güçlük: Yaşa uygun devinsel becerilerin (yürüme, koşma gibi kaba devinsel veya yazı yazma, makas kullanma gibi ince devinsel) kazanılmasında ve eşgüdümlü bir şekilde yapılmasında belirgin bir gerilik ve sakarlık durumudur.
  • Basmakalıp Hareket Alanında Güçlük: Belli bir amaca hizmet etmeyen, tekrar tekrar yapılan devinsel davranışlar (el çırpma, parmak şıklatma, sallanma, kafa vurma gibi). Bu davranışlar başka bir durumla (örn: Otizm Dizgesi Bozukluğu) daha iyi açıklanamıyorsa bu tanı düşünülür.
  • Tik Alanındaki Güçlükler: İstemsiz, ani, hızlı, tekrarlayıcı, ritmik olmayan devinsel hareketler (göz kırpma, baş sallama, omuz silkme) veya sesler (boğaz temizleme, burun çekme, belirli ses veya kelimeleri tekrar etme) çıkarma durumudur. Hem devinsel hem de ses tiklerinin bir arada bulunduğu ve uzun süre devam ettiği duruma Tourette Güçlüğü denir.
• Diğer Nörogelişimsel Bozukluklar: Yukarıdaki belirli gruplara tam olarak uymayan veya bilinen başka tıbbi ya da çevresel etmenlere bağlı olarak ortaya çıkan beyin gelişimi ile ilişkili sorunları içerir.

Ortak Özellikler ve Bilinmesi Gerekenler

Bu bozuklukların her biri kendine özgü belirtiler gösterse de bazı ortak noktaları vardır:

• Erken Başlangıç: Belirtiler genellikle bebeklik, erken çocukluk veya okul yıllarında, yani beyin gelişiminin hızlı olduğu dönemlerde başlar.
• Genellikle Yaşam Boyu Sürme: Nörogelişimsel bozukluklar beyin yapısı ve işleyişiyle ilgili olduğu için genellikle tamamen ortadan kalkmazlar. Ancak belirtilerin görünümü ve şiddeti yaşla, alınan destekle ve çevresel etmenlerle değişebilir. Yönetim ve uyum temel hedeftir. yönetim ve uyum esastır
• Yüksek Birliktelik (Eşlik Eden Durumlar): Bu bozuklukların birçoğu sıklıkla bir arada bulunur. Örneğin, Dikkat Eksikliği ve Aşırı Hareketlilik Durumu ile Belirli Öğrenme Güçlüğü veya Otizm Dizgesi Bozukluğu sıkça birlikte görülebilir. Bu durum, değerlendirme ve müdahaleyi daha karmaşık hale getirebilir. eşlik eden durumlar sıktır
• İşlevselliği Etkileme: Bu bozukluklar, bireyin akademik başarısını, mesleki yaşamını, sosyal ilişkilerini, aile içi dinamiklerini ve günlük yaşamdaki bağımsızlığını önemli ölçüde etkileyebilir. işlevselliği etkiler
• Beyin Temelli Olma: Bu durumların nedeni çocuğun yetiştirilme biçimi, ailenin tutumu veya çocuğun isteksizliği değildir. Temelinde beyin gelişimi ve çalışmasındaki biyolojik farklılıklar yatar. beyin temelli, suçlama yok

Değerlendirme ve Tanı Süreci: Uzman İşbirliği

Nörogelişimsel bozuklukların tanısı, dikkatli, kapsamlı ve genellikle farklı uzmanlık alanlarının işbirliğini gerektiren bir süreçtir. team approach for assessment

• Değerlendirmede Rol Alan Uzmanlar: Çocuğun durumuna göre Çocuk ve Ergen Ruh Hekimi (Psikiyatristi), Çocuk Sinir Hekimi (Nöroloğu), Çocuk Hekimi, Klinik Ruh Bilimci (Psikolog), Dil ve Konuşma Sağaltımcısı (Terapisti), Uğraşı Sağaltımcısı (Ergoterapist), Özel Eğitim Uzmanı, Çocuk Gelişim Uzmanı gibi farklı uzmanlar değerlendirme sürecine katkıda bulunabilir. various specialists involved
• Kullanılan Yöntemler: Aileden ve okuldan alınan ayrıntılı gelişim ve davranış öyküsü, klinik gözlem (oyun gözlemi dahil), fiziksel ve nörolojik muayene, gelişimsel tarama ve değerlendirme ölçme araçları, zeka değerlendirmesi, dikkat ve diğer bilişsel işlevleri ölçen sınamalar, dil ve konuşma değerlendirmesi, standart davranış derecelendirme ölçekleri gibi birçok farklı yöntem bir arada kullanılır. multiple methods used

Tanı, tüm bu bilgiler bir araya getirilerek, uluslararası kabul görmüş tanı ölçütlerine göre ilgili uzman(lar) tarafından konulur.

Müdahale ve Destek Yaklaşımları: Erken Adım Atmanın Önemi

Nörogelişimsel bozukluklar “iyileştirilip” ortadan kaldırılmasa da, erken dönemde başlayan, doğru ve bireyselleştirilmiş müdahalelerle çocuğun zorluklarının önemli ölçüde azaltılması, güçlü yanlarının desteklenmesi ve potansiyeline ulaşması sağlanabilir.

• early intervention is crucial Erken Müdahale: Sorun ne kadar erken fark edilip uygun destek programlarına başlanırsa, çocuğun gelişimsel olarak kazanım sağlama şansı o kadar artar.
• individualized plan Bireyselleştirilmiş Plan: Her çocuğun ihtiyacı farklıdır. Müdahale planı (eğitimsel, sağaltımsal/terapötik) çocuğun özel gereksinimlerine göre hazırlanmalıdır.
• educational support/accommodations Eğitimsel Destekler: Özellikle Belirli Öğrenme Güçlüğü, Dikkat Eksikliği ve Aşırı Hareketlilik Durumu, Otizm Dizgesi Bozukluğu gibi durumlarda Bireyselleştirilmiş Eğitim İzleği (BEP), özel eğitim desteği, sınıf içi uyarlamalar ve yardımcı teknolojiler çocuğun öğrenme sürecini kolaylaştırır.
• various therapies Sağaltımsal (Terapötik) Müdahaleler: Davranışçı sağaltım yöntemleri (istenmeyen davranışları azaltma, yeni beceriler kazandırma), oyunla sağaltım (duygusal ifade, sosyal beceri), dil ve konuşma sağaltımı, uğraşı sağaltımı (özellikle duyusal bütünleme ve devinsel beceriler için), toplumsal beceri eğitimi grupları, aile görüşmeleri/eğitimleri gibi yöntemler çocuğun ve ailenin başa çıkma becerilerini artırır.
• medication for some conditions İlaçla Destek: Özellikle Dikkat Eksikliği ve Aşırı Hareketlilik Durumu, Tik Alanındaki Güçlükler gibi durumlarda veya nörogelişimsel bozukluklara eşlik eden kaygı, çökkünlük, öfke kontrol sorunları veya uyku bozuklukları gibi durumların tedavisinde Çocuk ve Ergen Ruh Hekimi tarafından ilaçla destek seçeneği değerlendirilebilir.
• family support/education Aile Desteği ve Eğitimi: Ailenin durumu anlaması, kabul etmesi, doğru yaklaşımları öğrenmesi ve tedavi sürecine aktif katılımı müdahalenin başarısı için temel koşuldur.

Ankara’da Nörogelişimsel Bozuklukların Değerlendirilmesi ve Yönetimi (Doç. Dr. Büşra OLCAY ÖZ’ün Yaklaşımı Örneği)

Nörogelişimsel bozuklukların tanısı ve tedavisi karmaşık bir süreçtir ve Çocuk ve Ergen Ruh Hekimliği (Psikiyatrisi) uzmanlık alanının merkezinde yer alır. CAPs specialize in these disorders

Ankara Çocuk Psikiyatrisi Kliniği’nde Doç. Dr. Büşra OLCAY ÖZ, Dikkat Eksikliği ve Aşırı Hareketlilik Durumu, Otizm Dizgesi Bozukluğu, Belirli Öğrenme Güçlükleri, Tik Alanındaki Güçlükler ve diğer nörogelişimsel zorluklar yaşayan çocuk ve ergenlerin kapsamlı değerlendirmesini, tanısını ve tedavi yönetimini yapmaktadır. Dr. Öz’s expertise in NDDs Değerlendirme sürecinde ayırıcı tanıya (belirtilerin başka nedenlerden ayırt edilmesi) ve sıklıkla görülen eşlik eden diğer ruhsal veya gelişimsel sorunların belirlenmesine özel önem verir. focus on differential diagnosis & comorbidities

Tedavi planını bütüncül bir yaklaşımla oluşturur. Bu plan, çocuğun ve ailenin ihtiyaçlarına göre: holistic treatment planning

• Gerekli durumlarda ilaç tedavisinin dikkatli bir şekilde başlanması ve yönetilmesini, medication
• Ruhsal destek ve sağaltım (terapi) (oyunla sağaltım, bilişsel davranışçı yaklaşımlar, aile görüşmeleri vb.) için Ankara’daki yetkin ruh bilimcilere (psikologlara) veya sağaltımcılara (terapistlere) yönlendirmeyi, referral
• Eğitimsel destekler (Özel Eğitim, BEP süreci) konusunda aileye rehberlik etmeyi ve okul ile işbirliğini teşvik etmeyi, guidance on educational support & school collaboration
• Gerekirse diğer uzmanlık alanlarıyla (Çocuk Sinir Hekimliği, Çocuk Hekimliği, Dil ve Konuşma Sağaltımı, Uğraşı Sağaltımı) eşgüdüm içinde çalışmayı içerir. coordination

Nörogelişimsel bozukluklar, beyin gelişimindeki farklılıklardan kaynaklanan, erken başlayan ve genellikle yaşam boyu süren durumlardır. summary definition Bunlar bir kusur veya eksiklik değil, bireyin dünyayı algılama, öğrenme ve etkileşim kurma biçimindeki farklılıklardır. neurodiversity perspective Erken tanı, doğru ve kapsamlı müdahale (eğitimsel, sağaltımsal/terapötik, tıbbi), aile, okul ve uzmanlar arasındaki güçlü işbirliği ve en önemlisi bireyin güçlü yanlarına odaklanarak potansiyeline inanma ile nörogelişimsel farklılığı olan bireyler de zorluklarının üstesinden gelerek mutlu, üretken ve toplumla bütünleşmiş bir yaşam sürebilirler. hope for positive outcomes with support ❤️✅💪✨