Obsesif Kompulsif Bozukluk

Zihninize tekrar tekrar gelen, rahatsız edici, mantıksız olduğunu bildiğiniz halde bir türlü kurtulamadığınız düşünceler… Kirlenme korkusuyla ellerinizi defalarca yıkama isteği… Ocağı kapatıp kapatmadığınıza dair bitmek bilmeyen bir şüphe ve tekrar tekrar kontrol etme ihtiyacı… Eğer bu tür durumlar size tanıdık geliyorsa, Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) adı verilen ruhsal bir rahatsızlıkla mücadele ediyor olabilirsiniz. 🤔➡️🧼🔄

OKB, kişinin iradesi dışında zihnine giren, ısrarcı ve sıkıntı veren düşünceler, fikirler, dürtüler veya imgeler (Obsesyonlar) ile bu obsesyonların yarattığı kaygıyı azaltmak veya korkulan bir sonucu önlemek amacıyla kişinin kendini yapmaktan alıkoyamadığı tekrarlayıcı zihinsel eylemler veya davranışlar (Kompulsiyonlar) ile karakterizedir. Halk arasında “takıntı hastalığı” veya “vesvese” gibi isimlerle anılsa da, OKB basit bir endişe, titizlik veya alışkanlıktan çok daha farklıdır. Kişinin günlük yaşamını ciddi şekilde kısıtlayan, önemli ölçüde zaman kaybettiren ve yoğun bir sıkıntıya yol açan, tedavi edilmesi gereken bir bozukluktur. ≠ tidiness/habits Neyse ki, OKB artık etkili tedavi yöntemleri (özellikle Maruz Bırakma ve Tepki Önleme terapisi ve ilaç tedavisi) olan bir durumdur ve doğru destekle bu kısır döngüyü kırmak mümkündür. 💪✅

Obsesyonlar Nelerdir? (İstenmeyen Zihin Misafirleri) 🤔💭🦠💥❓

Obsesyonlar, OKB’nin “O”sudur. Kişinin zihnine davetsiz bir misafir gibi giren, tekrar tekrar ortaya çıkan, ısrarcı olan ve yoğun kaygı, korku, tiksinme veya rahatsızlık hissi yaratan düşünceler, kuşkular, dürtüler veya zihinsel imgelerdir. Kişi genellikle bu düşüncelerin anlamsız, abartılı veya kendi karakteriyle uyumsuz olduğunun farkındadır (içgörüsü vardır) ancak yine de bunları zihninden uzaklaştırmakta büyük zorluk çeker. unwanted intrusive thoughts

Yaygın obsesyon temaları şunlardır:

• 🦠🧼🚫🤝 Kirlenme/Bulaşma Obsesyonları: Mikropların, kirin, vücut sıvılarının (idrar, dışkı), kimyasalların, hastalıkların (AIDS, kanser vb.) kendisine veya sevdiklerine bulaşacağına dair aşırı korku. Dokunulan yerlerden, ortak kullanılan eşyalardan veya bazı insanlardan hastalık kapma endişesi.
• ❓🔒🔥 Kuşku Obsesyonları: Bir eylemi yapıp yapmadığına, doğru yapıp yapmadığına veya olası bir tehlikeye karşı önlem alıp almadığına dair sürekli ve rahatsız edici şüpheler. (“Kapıyı kilitledim mi?”, “Ocağı açık unuttum mu?”, “Ütünün fişini çektim mi?”, “Yazdığım e-postada hata yaptım mı?”).
• 📐🖼️ Simetri/Düzen Obsesyonları: Eşyaların belirli bir sırada, düzende, simetride veya “tam olması gerektiği gibi” durması gerektiğine dair yoğun bir ihtiyaç hissi. Aksi takdirde kişinin kendisinin veya başkalarının başına kötü bir şey geleceğine dair bir inanış veya sadece aşırı bir rahatsızlık hissi.
• 🔪 harming others/self fear Saldırganlık Obsesyonları: Kendine veya başkalarına (özellikle sevdiklerine, çocuklarına) zarar verme, onları yaralama, öldürme veya kontrolünü kaybedip saldırgan bir davranışta bulunma konusunda istenmeyen, rahatsız edici düşünceler, imgeler veya dürtüler. Kişi genellikle bu düşüncelerden aşırı korkar, tiksinir ve bunları asla yapmak istemez.
• unwanted sexual thoughts Cinsel Obsesyonlar: Kişinin ahlaki veya dini inançlarına ters düşen, tabu olarak görülen, istenmeyen ve rahatsız edici cinsel içerikli düşünceler, imgeler veya dürtüler (örneğin, çocuklarla ilgili, ensest içerikli, eşcinsellikle ilgili – kişi eşcinsel olmasa bile).
• 🙏⛪️ Dini Obsesyonlar (Scrupulosity): Günah işleme, Tanrı’ya küfretme, dini ritüelleri (namaz, dua) eksik veya yanlış yapma, kutsal kabul edilen değerlere saygısızlık etme konusunda aşırı korku ve endişe.
• hoarding related obsessions Biriktirme (İstifçilik) ile İlişkili Obsesyonlar: Görünüşte değersiz veya gereksiz olan eşyaları atamama, atarsa kötü bir şey olacağı veya o eşyaya ileride mutlaka ihtiyaç duyacağı düşüncesi. (Not: İstifçilik Bozukluğu artık DSM-5’te ayrı bir tanı olarak sınıflandırılmaktadır).

Kompulsiyonlar Nelerdir? (Kaygıyı Azaltma Çabaları) 🧼🔄🔒🔢🙏

Kompulsiyonlar, OKB’nin “K”sıdır. Bunlar, kişinin obsesyonların yarattığı yoğun kaygıyı azaltmak, rahatsız edici düşünceyi etkisizleştirmek (nötralize etmek) veya korktuğu felaketin gerçekleşmesini önlemek amacıyla kendini yapmak zorunda hissettiği, genellikle tekrarlayıcı ve abartılı davranışlar veya zihinsel eylemlerdir. repetitive behaviors/mental acts to reduce anxiety

Kompulsiyonlar genellikle obsesyonlarla doğrudan ilişkilidir (örneğin, kirlenme obsesyonu varsa yıkama kompulsiyonu) ancak bazen aralarındaki bağlantı mantıksız veya sihirsel olabilir (örneğin, belirli bir sayıya kadar saymazsa ailesinin başına kötü bir şey geleceğine inanma). Kişi genellikle bu davranışların aşırı veya anlamsız olduğunun farkındadır ancak yapmazsa dayanılmaz bir sıkıntı hisseder ve kendini yapmaktan alıkoyamaz. Kompulsiyonlar geçici bir rahatlama sağlasa da, uzun vadede obsesyonları ve OKB döngüsünü pekiştirir.

Yaygın kompulsiyonlar şunlardır:

• 🧼🚿 cleaning/washing Yıkama/Temizleme: Aşırı ve tekrarlayıcı el yıkama (deri tahrişine yol açacak kadar), uzun süren duşlar alma, evi, eşyaları veya giysileri sürekli olarak dezenfekte etme veya temizleme.
• checking🔒🔥💡 Kontrol Etme: Kapıların, pencerelerin, ocağın, ütünün, elektrik düğmelerinin, muslukların kilitli veya kapalı olup olmadığını defalarca kontrol etme. Yazdığı bir yazıyı veya yaptığı bir işi tekrar tekrar kontrol etme.
• ordering/arranging Sıralama/Düzenleme: Eşyaları belirli bir sıraya, simetriye veya düzene göre yerleştirme, sürekli düzeltme. Bu düzen bozulursa aşırı rahatsızlık hissetme.
• counting🔢 Sayma: Belirli nesneleri, adımları, kelimeleri sayma veya işlemleri belirli bir sayıda tekrarlama (örneğin, bir kapıdan 3 kere girip çıkma).
• repeating words/actions Tekrarlama: Belirli kelimeleri, cümleleri veya fiziksel hareketleri (ayağa kalkıp oturma gibi) tekrar tekrar yapma.
• touching Dokunma: Belirli nesnelere belirli bir sayıda veya belirli bir şekilde dokunma veya dokunmaktan kaçınma.
• 🙏🔢 mental rituals Zihinsel Ritüeller: Belirli kelimeleri, duaları veya cümleleri içinden sürekli tekrarlama, zihinden sayma, “kötü” bir düşünceyi “iyi” bir düşünceyle etkisizleştirmeye çalışma.
• reassurance seeking Güvence Arama: Başkalarına sürekli olarak obsesyonlarıyla ilgili sorular sorma (“Ellerim yeterince temiz mi?”, “Kapıyı kilitlediğime emin misin?”, “Kötü bir şey olmayacak değil mi?”) ve onlardan rahatlatıcı yanıtlar alma ihtiyacı.
• hoarding Biriktirme/İstifçilik: İleride lazım olabilir veya atmak kötü hissettirebilir düşüncesiyle gereksiz ve değersiz eşyaları biriktirme, atamama.

OKB Döngüsü: Obsesyon ve Kompulsiyon Nasıl Birbirini Besler? 🔄

OKB, genellikle bir kısır döngü şeklinde işler:

1. Obsesyon: Kişinin zihnine rahatsız edici, istenmeyen bir düşünce, imge veya dürtü gelir (örn: “Ellerim mikroplu olabilir”).
2. Kaygı/Sıkıntı Artışı: Bu obsesyon yoğun bir kaygı, korku veya rahatsızlık yaratır.
3. Kompulsiyon: Kişi, bu kaygıyı azaltmak veya korktuğu sonucu (hastalanma) önlemek için belirli bir davranışı veya zihinsel eylemi (örn: ellerini defalarca yıkama) yapmak zorunda hisseder.
4. Geçici Rahatlama: Kompulsiyonu yaptıktan sonra kişi geçici bir süre için rahatlar veya kaygısı azalır.
5. Pekiştirme ve Tekrar: Kompulsiyonun sağladığı bu geçici rahatlama, kompulsif davranışın pekişmesine ve bir dahaki sefere obsesyon geldiğinde tekrar yapılmasına yol açar. Böylece döngü devam eder ve OKB güçlenir. The OCD Cycle.

OKB Neden Olur?

OKB’nin kesin nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, gelişiminde çeşitli faktörlerin etkileşimi rol oynar:

• 🧠🧬 serotonin link Biyolojik/Genetik Faktörler: Ailede OKB veya diğer anksiyete bozuklukları öyküsü olan kişilerde risk daha yüksektir. Beynin belirli bölgeleri (özellikle orbitofrontal korteks, anterior singulat korteks, striatum/bazal ganglia) arasındaki iletişim ağlarındaki sorunlar ve özellikle serotonin başta olmak üzere bazı nörotransmitter sistemlerindeki dengesizliklerin önemli rol oynadığı düşünülmektedir. Çocukluk çağında geçirilen bazı enfeksiyonların (PANDAS) nadiren OKB’yi tetikleyebileceği de öne sürülmüştür.
• cognitive factors inflated responsibility Bilişsel Faktörler: OKB’li kişilerde bazı düşünce kalıpları daha yaygındır: Düşüncelere aşırı önem verme (“Aklıma kötü bir düşünce geldiyse, bu benim kötü biri olduğumu gösterir”), düşünce-eylem birleşmesi (“Kötü bir şey düşünmek, onu yapmak kadar kötüdür veya yapma olasılığımı artırır”), abartılmış sorumluluk hissi (“Eğer önlem almazsam, olabilecek kötü şeylerden ben sorumlu olurum”), tehdidi abartma eğilimi ve belirsizliğe tahammülsüzlük.
• learned compulsions Davranışsal Faktörler: Kompulsiyonların, kaygıyı geçici olarak azalttığı için öğrenilmesi ve alışkanlık haline gelmesi (edimsel koşullanma).
• stress/trauma trigger Çevresel Faktörler: Travmatik veya stresli yaşam olayları (kayıp, istismar, ciddi hastalık, büyük yaşam değişiklikleri) OKB’nin başlamasını tetikleyebilir veya var olan belirtileri şiddetlendirebilir.

OKB Tanısı ve Değerlendirme

OKB tanısı, bir ruh sağlığı uzmanı (Psikiyatrist veya Klinik Psikolog) tarafından yapılan detaylı bir klinik değerlendirme ile konulur. Uzman, kişinin obsesyonlarını, kompulsiyonlarını, bunların ne kadar zaman aldığını, ne kadar sıkıntı yarattığını ve günlük yaşamını (okul, iş, sosyal ilişkiler) ne ölçüde etkilediğini değerlendirir. time consuming distress impairment Tanı için obsesyonların ve/veya kompulsiyonların varlığı ve bunların belirgin sıkıntıya veya işlevsellikte bozulmaya yol açması gerekir. Kişinin bu belirtilere yönelik içgörüsünün düzeyi (belirtilerin anlamsız/aşırı olduğunu fark edip etmediği) de değerlendirilir. Ayrıca, belirtilerin başka bir ruhsal (diğer kaygı bozuklukları, depresyon, psikotik bozukluk, tik bozukluğu) veya tıbbi durumdan ya da madde kullanımından kaynaklanmadığından emin olunur (ayırıcı tanı).

OKB Tedavisi: Kısır Döngüyü Kırmak Mümkün! 💪✅

OKB, kronikleşme eğilimi gösterse de, tedaviye oldukça iyi yanıt veren bir bozukluktur. En etkili ve bilimsel olarak kanıtlanmış tedavi yöntemleri şunlardır:

1. Psikoterapi:
   • exposure + response prevention (ERP) is GOLD STANDARD! Maruz Bırakma ve Tepki Önleme (ERP – Exposure and Response Prevention): OKB tedavisinde altın standart olarak kabul edilen, Bilişsel Davranışçı Terapinin (BDT) özelleşmiş bir tekniğidir.
     • Nasıl Çalışır? ERP’nin iki temel bileşeni vardır:
       • Maruz Bırakma (Exposure): Kişiyi, obsesyonlarını tetikleyen ve kaygı yaratan durumlarla, düşüncelerle veya nesnelerle (terapistin rehberliğinde, güvenli ve aşamalı bir şekilde) yüzleştirmek.
       • Tepki Önleme (Response Prevention): Bu yüzleşme sırasında ortaya çıkan kaygıyı azaltmak için kişinin normalde yaptığı kompulsif davranışları (yıkama, kontrol etme, sorma vb.) yapmasını engellemek veya ertelemesini sağlamak.
     • Amaç: Kişinin, kompulsiyonları yapmasa bile kaygısının zamanla kendi kendine azaldığını (habituasyon) deneyimlemesini sağlamak ve obsesyonların tetiklediği korkunç sonuçların aslında gerçekleşmediğini öğrenmesine yardımcı olmaktır. Bu sayede OKB’nin kısır döngüsü kırılır. breaking the cycle learning anxiety decreases naturally
     • Uygulama: ERP genellikle bir kaygı hiyerarşisi kullanılarak yapılır. En az kaygı verenden en çok kaygı verene doğru adımlarla ilerlenir. Terapistin rehberliği ve motivasyonu çok önemlidir. ERP zorlayıcı bir süreç olabilir ancak OKB tedavisindeki en etkili psikoterapi yöntemidir. expert guidance needed
   • Bilişsel Terapi (BT/BDT): ERP’ye ek olarak veya bazen tek başına kullanılır. OKB ile ilişkili işlevsel olmayan inançları (abartılmış sorumluluk, tehdit algısı, mükemmeliyetçilik, düşünce-eylem birleşmesi) hedef alır. Bu inançları sorgulayarak ve değiştirerek obsesyonların yarattığı sıkıntıyı azaltmayı amaçlar. challenging obsessive thoughts/beliefs
2. 💊 İlaç Tedavisi: Özellikle orta ve şiddetli OKB vakalarında veya psikoterapinin tek başına yeterli olmadığı durumlarda bir Psikiyatrist tarafından düzenlenir.
   • SSRI Grubu Antidepresanlar: Seçici Serotonin Geri Alım İnhibitörleri (Fluoksetin, Fluvoksamin, Sertralin, Paroksetin, Sitalopram, Essitalopram), OKB tedavisinde ilk tercih edilen ilaç grubudur. Beyindeki serotonin seviyelerini artırarak etki gösterirler. OKB tedavisinde genellikle depresyon tedavisinde kullanılan dozlardan daha yüksek dozlarda kullanılması gerekebilir. Etkinin tam olarak görülmesi 8-12 haftayı bulabilir. SSRIs often at higher doses
   • Klomipramin: Bir trisiklik antidepresandır (TSA) ve OKB tedavisinde oldukça etkilidir, hatta bazı durumlarda SSRI’lardan daha etkili olabilir. Ancak yan etki profili SSRI’lara göre daha geniştir, bu nedenle genellikle ilk tercih değildir. Clomipramine (TCA)
   • Diğer İlaçlar: SSRI’lara veya Klomipramine yeterli yanıt vermeyen hastalarda, tedaviye düşük doz atipik antipsikotiklerin (Risperidon, Aripiprazol gibi) eklenmesi (güçlendirme tedavisi) düşünülebilir. augmentation strategies
   • İlaç tedavisi genellikle uzun sürelidir (en az 1-2 yıl) ve doktor kontrolünde olmadan asla kesilmemelidir.
3. Kombine Tedavi: Özellikle orta ve şiddetli OKB’de, ERP temelli BDT ile ilaç tedavisinin birlikte kullanılması genellikle en iyi ve en kalıcı sonuçları vermektedir. combined Rx + ERP is often best

Ankara’da Çocuk ve Ergenlerde OKB Tedavisi (Doç. Dr. Büşra OLCAY ÖZ)

OKB, çocukluk ve ergenlik döneminde de başlayabilir. Çocuklardaki obsesyonlar (kirlenme, simetri, dini veya saldırganlık düşünceleri) ve kompulsiyonlar (tekrar tekrar sorma, yıkama, düzenleme, dokunma ritüelleri) yetişkinlerinkine benzeyebilir ancak çocuklar bazen bu düşünce ve davranışların anlamsız olduğunu tam olarak fark edemeyebilirler. Aileler bazen bu durumu “titizlik”, “inatçılık” veya “garip alışkanlıklar” olarak yorumlayabilir. OCD in youth

Çocuk ve ergenlerde OKB tanısı ve tedavisi özel bir uzmanlık gerektirir. Ankara Çocuk Psikiyatrisi Kliniği’nde Doç. Dr. Büşra OLCAY ÖZ, bir Çocuk ve Ergen Psikiyatristi olarak, çocukluk ve ergenlik dönemi OKB’sinin tanısını koyma, ayırıcı tanısını yapma (Tik Bozukluğu, diğer kaygı bozuklukları, OSB gibi durumlardan ayırt etme) ve tedavi sürecini yönetme konusunda uzmandır. Dr. Öz’s expertise in youth OCD

Değerlendirme sonrasında tedavi planı oluşturulurken:

• ERP içeren BDT’nin çocuk/ergen için uyarlanmış formları öncelikli olarak önerilir. Doç. Dr. Öz, aileleri Ankara’da çocuk/ergen OKB’si ve ERP konusunda yetkin, deneyimli terapistlere yönlendirir. referral for ERP/CBT➡️🛋️(Child/Adolescent OCD Therapist)
• Aile katılımı tedavinin çok önemli bir parçası olarak görülür. Ailelere psiko-eğitim verilir ve özellikle ERP ödevlerinde çocuğa nasıl destek olacakları konusunda rehberlik edilir. family involvement crucial
• Belirtiler şiddetliyse veya terapiye yeterli yanıt alınamazsa, ilaç tedavisi (genellikle SSRI grubu) seçeneği aile ile birlikte dikkatlice değerlendirilir, başlanır ve yan etkiler açısından yakından takip edilir. medication management
• Eşlik eden diğer ruhsal sorunların (DEHB, Tik Bozukluğu, Anksiyete, Depresyon) tedavisi de eş zamanlı olarak planlanır. coordination of care

Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB), kişinin zihnini ve yaşamını esir alabilen, oldukça rahatsız edici ve zorlayıcı bir durumdur. Ancak doğru tanı ve etkili tedavi yöntemleri sayesinde bu kısır döngüyü kırmak ve kontrolü yeniden ele almak mümkündür. 💪✅ treatable Maruz Bırakma ve Tepki Önleme (ERP) başta olmak üzere Bilişsel Davranışçı Terapi ve gerektiğinde ilaç tedavisi, OKB ile mücadelede umut veren yaklaşımlardır. Tedavi süreci sabır, kararlılık, motivasyon ve uzmanlarla yakın işbirliği gerektirir. Eğer siz veya bir yakınınız OKB belirtileri yaşıyorsanız, lütfen yardım aramaktan çekinmeyin. Doğru destekle daha özgür ve işlevsel bir yaşama kavuşabilirsiniz. ❤️✨