Otizm Spektrum Bozukluğu

Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB), bireyin dünyayı algılama, sosyal etkileşim kurma, iletişim kurma ve davranış biçimlerini etkileyen, doğuştan gelen nörogelişimsel bir farklılıktır. “Spektrum” kelimesi, OSB’nin her bireyde farklı belirtilerle, farklı şiddet düzeylerinde ve farklı beceri kombinasyonlarıyla ortaya çıkabilen geniş bir yelpazeyi ifade ettiğini vurgular. Günümüzde OSB hakkında farkındalık artsa da, doğru bilgiye ulaşmak hem aileler hem de toplum için büyük önem taşımaktadır. Erken tanı ve bireyin ihtiyaçlarına göre şekillendirilmiş doğru destek programları, OSB’li bireylerin potansiyellerine ulaşmalarında ve yaşam kalitelerini artırmada kritik rol oynar. Bu rehberde, Otizm Spektrum Bozukluğu’nu tüm yönleriyle ele alacağız.

Otizm Spektrum Bozukluğu Nedir? Temel Özellikleri

Otizm Spektrum Bozukluğu, güncel tanı sistemi DSM-5’e göre iki temel alanda gözlemlenen süregelen güçlüklerle karakterizedir:

1. Sosyal İletişim ve Sosyal Etkileşimde Güçlükler:

• 💬 Sosyal-Duygusal Karşılık Vermede Zorluklar: Sohbet başlatma veya sürdürmede zorlanma, ilgi alanlarını veya duygularını uygun şekilde paylaşamama, başkalarının duygusal ifadelerine yetersiz veya uygunsuz tepkiler verme.
• 👀👇 Sözel Olmayan İletişim Davranışlarında Zorluklar: Göz teması kurmada veya sürdürmede belirgin zorluk, jestler, mimikler gibi beden dilini anlama veya kullanmada yetersizlik, ses tonu ve ifadenin sosyal bağlama uymaması.
• 🧑‍🤝‍🧑 İlişki Kurma, Sürdürme ve Anlamada Zorluklar: Arkadaşlık kurmada güçlük çekme, sosyal ortamlara uyum sağlamada zorlanma, hayali oyunlar oynamada veya akranlarının oyunlarına katılmada isteksizlik veya zorluk.

2. Sınırlı, Tekrarlayıcı Davranış Örüntüleri, İlgiler veya Etkinlikler:

• 🤸🗣️ Basmakalıp veya Tekrarlayıcı Hareketler, Nesne Kullanımı veya Konuşma: El çırpma, parmak şıklatma, sallanma gibi motor hareketler; oyuncakları sıraya dizme, nesneleri döndürme gibi tekrarlayıcı nesne kullanımları; duyulan sesleri veya cümleleri tekrarlama (ekolali), kendine özgü ifadeler kullanma.
• 📅 Aynılıkta Israrcılık ve Rutinlere Aşırı Bağlılık: Günlük rutinlerin bozulmasına karşı aşırı direnç gösterme, küçük değişikliklere bile yoğun tepki verme, belirli yollardan gitme veya belirli yemekleri yeme konusunda ısrarcılık.
• ⭐ Sınırlı ve Yoğun İlgi Alanları: Belirli konulara (örneğin trenler, sayılar, belirli karakterler) anormal düzeyde yoğunlaşmış ve sınırlı ilgi duyma.
• ✨🔊✋ Duyusal Uyaranlara Karşı Aşırı veya Az Tepki: Seslere, ışıklara, dokulara, kokulara veya tatlara karşı aşırı hassasiyet (örneğin yüksek sesten rahatsız olup kulaklarını kapatma) veya tam tersi, ağrıya, sıcağa/soğuğa karşı duyarsızlık; nesneleri aşırı koklama veya dokunma ihtiyacı.

Bu belirtilerin erken çocukluk döneminde başlamış olması ve bireyin sosyal, okul, iş veya diğer önemli yaşam alanlarındaki işlevselliğini olumsuz etkilemesi OSB tanısı için gereklidir.

Otizm Spektrum Bozukluğunun Nedenleri Nelerdir?

OSB’nin kesin nedeni tam olarak bilinmemektedir. Ancak bilimsel araştırmalar, tek bir nedenden ziyade karmaşık faktörlerin etkileşimi sonucu ortaya çıktığını göstermektedir:

• 🧬 Genetik Yatkınlık: OSB gelişiminde genetik faktörlerin önemli bir rol oynadığı düşünülmektedir. Ailede OSB öyküsü olması riski artırabilir, ancak bu her zaman geçerli değildir. Birçok farklı genin OSB ile ilişkili olabileceği belirtilmektedir.
• ↔️ Çevresel Faktörler: Genetik yatkınlığı olan bireylerde, hamilelik sırasında veya doğum civarında karşılaşılan bazı çevresel faktörlerin (örneğin ileri ebeveyn yaşı, annenin hamilelikte geçirdiği bazı enfeksiyonlar, doğum komplikasyonları, bazı çevresel toksinlere maruziyet) riski artırabileceği düşünülmektedir. Ancak bu faktörlerin rolü henüz tam olarak netleşmemiştir.
• 🚫💉 Aşılar ve OSB: Bilimsel olarak kanıtlanmış önemli bir nokta, aşıların OSB’ye neden olmadığıdır. Bu konuda yapılan geniş çaplı ve güvenilir araştırmalar, aşılar ile OSB arasında bir ilişki olmadığını defalarca göstermiştir.

Otizm Spektrum Bozukluğu Tanısı Nasıl Konulur?

OSB tanısı, kan testi veya beyin görüntüleme gibi tıbbi testlerle konulamaz. Tanı, yalnızca bu alanda uzmanlaşmış bir Çocuk ve Ergen Psikiyatristi tarafından yapılan kapsamlı bir klinik değerlendirme sonucunda konulur. Bu değerlendirme süreci genellikle şunları içerir:

• 📝 Aileden çocuğun gelişimsel, tıbbi ve davranışsal öyküsünün detaylı olarak alınması.
• 👀 Çocuğun iletişim, etkileşim ve davranışlarının uzman tarafından doğrudan gözlemlenmesi.
• 📊 Gerekli görüldüğünde standart tanı ve değerlendirme ölçeklerinin (M-CHAT-R/F, CARS, ADOS-2 vb.) ve gelişimsel testlerin kullanılması.
• 🩺 Belirtilere neden olabilecek diğer tıbbi durumların (işitme kaybı, genetik sendromlar vb.) dışlanması için gerekli incelemelerin yapılması.

Erken tanı, çocuğun ihtiyaç duyduğu destek hizmetlerine daha erken yaşta başlamasını sağladığı için çok önemlidir. Güvenilir bir tanı genellikle 2-3 yaş civarında konulabilse de, belirtiler fark edildiği anda yaşa bakılmaksızın bir uzmana başvurulmalıdır.

Otizm Spektrum Bozukluğunda Destek ve Müdahale Yöntemleri

Daha önce de belirttiğimiz gibi, OSB’de “tedavi”den çok “destek”, “müdahale” ve “eğitim” kavramları kullanılır. Amaç, bireyin becerilerini geliştirmek, zorlandığı alanlarda desteklemek ve yaşam kalitesini artırmaktır. Etkinliği bilimsel olarak kanıtlanmış başlıca yöntemler şunlardır:

• 🥇 Erken Yoğun Davranışsal Eğitim (EYDE): Özellikle Uygulamalı Davranış Analizi (ABA) temelli programlar, yeni beceriler kazandırmada ve problem davranışları azaltmada etkilidir.
• 🗣️ Konuşma ve Dil Terapisi: İletişim becerilerini (sözel veya alternatif) ve sosyal dil kullanımını geliştirir.
• 🤸✋ Ergoterapi: Günlük yaşam becerileri, ince/kaba motor beceriler ve duyusal bütünleme sorunları üzerine çalışır.
• 🤝 Sosyal Beceri Eğitimi: Sosyal kuralları anlama, empati kurma ve arkadaşlık ilişkilerini destekler.
• 🏫 Özel Eğitim: Okul ortamında Bireyselleştirilmiş Eğitim Programları (BEP) ile akademik ve sosyal destek sağlar.
• 👨‍👩‍👧‍👦 Aile Eğitimi ve Desteği: Ailenin sürece katılımı ve bilgi sahibi olması, müdahalenin başarısı için kritiktir.

En etkili yaklaşım, bu yöntemlerin çocuğun bireysel ihtiyaçlarına, yaşına ve destek gereksinim düzeyine göre birleştirildiği bireyselleştirilmiş bir programdır.

Ankara’da Otizm Spektrum Bozukluğu İçin Uzman Yaklaşım: Doç. Dr. Büşra OLCAY ÖZ

Ankara Çocuk Psikiyatrisi Kliniği olarak, Otizm Spektrum Bozukluğu tanısı almış veya şüphesi bulunan çocuklar, ergenler ve ailelerine kapsamlı hizmetler sunmaktayız. Doç. Dr. Büşra OLCAY ÖZ, OSB’nin tanısı, değerlendirilmesi ve bireyselleştirilmiş destek planlarının oluşturulması konusunda engin bir deneyime ve uzmanlığa sahiptir.

Kliniğimiz, OSB’nin tüm spektrumuna (hafif, orta veya ağır düzeyde destek ihtiyacı olan bireyler dahil) yönelik bütüncül bir yaklaşım benimsemektedir. Doç. Dr. Öz liderliğinde yürütülen süreçte:

• Her bireyin benzersiz profili (güçlü yanları, zorlukları, ilgi alanları) detaylıca anlaşılır.
• Bilimsel kanıta dayalı, güncel ve etkili müdahale yöntemleri önceliklendirilir.
• Aile ile yakın işbirliği içinde, gerçekçi hedefler belirlenir ve sürdürülebilir bir destek planı oluşturulur.
• Gerekli durumlarda diğer uzmanlık alanları (terapistler, özel eğitimciler) ile koordinasyon sağlanır.

Kliniğimiz, Otizm Spektrum Bozukluğu tanısı alan her bireyin benzersiz ihtiyaçlarını anlamayı ve onlara en uygun, kanıta dayalı destek yol haritasını sunmayı hedefler.

Otizm Spektrum Bozukluğu, bireylerin dünyayı farklı bir şekilde deneyimlediği, karmaşık ancak anlaşıldığında ve doğru şekilde desteklendiğinde yönetilebilen bir durumdur. Her OSB’li birey değerlidir ve kendi potansiyeline ulaşma hakkına sahiptir. Erken başlayan, bireyselleştirilmiş, bilimsel temelli ve sürekli destek programları, OSB’li bireylerin yaşamlarında anlamlı bir fark yaratabilir.

Eğer çocuğunuzun gelişimi hakkında endişeleriniz varsa veya OSB hakkında daha fazla bilgiye ihtiyaç duyuyorsanız, lütfen bir Çocuk ve Ergen Psikiyatristine başvurmaktan çekinmeyin. Doğru bilgi ve erken müdahale, çocuğunuzun geleceği için atılacak en önemli adımdır. Ankara Çocuk Psikiyatrisi Kliniği olarak bu süreçte yanınızdayız.